Zwalczanie śmietki kapuścianej w rzepaku

Szkodniki stanowią bardzo poważne zagrożenie dla plantacji rzepaku ozimego – przyczyniają się do obniżenia plonu oraz do pogorszenia jego jakości. W tym przypadku do najgroźniejszych jesiennych szkodników należy śmietka kapuściana, której presja w ostatnich latach znacznie wzrosła, zwłaszcza w rejonach o dużej koncentracji uprawy rzepaku i warzyw kapustowatych. Dlaczego?

dr inż. Przemysław Strażyński, Justyna Pacześna-Mikurenda

Taka sytuacja jest efektem przede wszystkim stosowania uproszczeń uprawy, błędów w płodozmianie oraz zmian klimatycznych (jesienna wegetacja rzepaku obecnie jest wydłużona o mniej więcej 2 miesiące w porównaniu do tej sprzed pół wieku temu). Śmietka kapuściana preferuje gleby próchniczne, choć w ostatnich latach masowo pojawia się również na stanowiskach mniej zasobnych w materię organiczną. Ochrona plantacji rzepaku ozimego zarówno przed tym, jak i przed innymi jesiennymi szkodnikami jest koniecznością.

Jak rozpoznać śmietkę kapuścianą

Śmietka kapuściana to muchówka o długości mniej więcej 6 mm, której ciało pokryte jest czarnymi szczecinkami. Na pierwszy rzut oka przypomina muchę domową. Samce są czarno-szare, a samice nieco jaśniejsze, brązowo-szare. Dorosłe owady pojawiają się na przełomie kwietnia i maja. Żyją około 3 tygodni, żywiąc się nektarem, spadzią mszyc lub sokami wydzielanymi przez rośliny. Samice śmietki kapuścianej po kopulacji składają od jednego do kilku białych i podłużnych jaj dziennie (w ciągu życia mniej więcej 100 jaj) pomiędzy grudkami ziemi wokół rośliny żywicielskiej lub bezpośrednio przy szyjce korzeniowej. Po 4–8 dniach od złożenia jaj wylęgają się z nich robakowate larwy o długości od 7 do 8 mm, żółtawobiałej barwie ciała, bez wyraźnie wyodrębnionej głowy i beznogie. Żerują na korzeniu i szyjce korzeniowej rzepaku lub innych roślin kapustowatych. Po 3–4 tygodniach przepoczwarczają się w glebie, dając początek następnemu pokoleniu muchówek.
Optymalne warunki do rozwoju larw to temperatura 15–25°C i wysoka wilgotność, a zatem sprzyjają im długie i ciepłe jesienie. W ciągu roku mogą rozwinąć się 2, czasami 3 pokolenia – larwy obserwuje się zwykle od kwietnia do późnej jesieni. Drugie pokolenie pojawia się w lipcu i sierpniu, trzecie we wrześniu i październiku – szkodniki opanowują dopiero co wysiany rzepak lub jego samosiewy. Zimują poczwarki w glebie, tzw. bobówki, na głębokości od kilku do kilkunastu centymetrów.

Objawy i skutki żerowania śmietki kapuścianej

W ostatnich latach śmietka kapuściana stała się największym zagrożeniem w okresie wschodów rzepaku ozimego. Na skutek żerowania jej larw na szyjce korzeniowej i korzeniach roślin rzepaku występują ciemne przebarwienia oraz miejsca nadgnite. Korzenie boczne częściowo 
obumierają i często można stwierdzić jedynie ich szczątki po wykopaniu roślin z ziemi. W zewnętrznej warstwie korzenia, a także we wnętrzu szyjki korzeniowej znajdują się chodniki z obumarłą tkanką, w której żerują larwy śmietki kapuścianej (na jednej roślinie może ich bytować kilka, nawet do 10). Czasami można je spotkać także w chodnikach larw pchełki rzepakowej. Silnie uszkodzone młode rośliny zwykle całkowicie zamierają, zwłaszcza w warunkach długotrwałej suszy, kiedy korzenie w niedostatecznym stopniu pobierają wodę i składniki pokarmowe. Natomiast egzemplarze uszkodzone w mniejszym stopniu są zahamowane we wzroście oraz dużo bardziej wrażliwe na przemarzanie, niekiedy też wylegają i przedwcześnie dojrzewają. Uszkodzone tkanki bardzo często są źródłem wtórnych porażeń przez choroby (m.in. suchą zgniliznę kapustnych lub werticiliozę), co potęguje straty.
Rzepak ozimy jest zagrożony głównie przez drugie i trzecie pokolenie śmietki kapuścianej. W przypadku silnego uszkodzenia, gdy więcej niż połowa korzeni rzepaku ulega zniszczeniu, można zaobserwować znaczne ubytki roślin na plantacji.

W ostatnich latach śmietka kapuściana stała się największym zagrożeniem w okresie wschodów rzepaku ozimego. Na skutek żerowania jej larw na szyjce korzeniowej i korzeniach roślin rzepaku występują ciemne przebarwienia oraz miejsca nadgnite.

Metody ochrony przed śmietką kapuścianą

Dorosły osobnik śmietki kapuścianejNiechemiczne metody ochrony plantacji rzepaku ozimego przed śmietką kapuścianą to przede wszystkim:

• 
właściwy płodozmian,
• 
możliwie dostateczna izolacja przestrzenna od innych upraw rzepaku (w tym ubiegłorocznych) i warzyw kapustowatych (m.in. kapusty, brokułów, brukwi),
• wczesny siew i zwiększenie jego normy.

Warto wziąć pod uwagę również to, że mieszańcowe odmiany rzepaku ozimego szybciej i w większym zakresie regenerują uszkodzenia spowodowane przez szkodniki. Ponadto trzeba pamiętać, że przy ograniczaniu śmietki kapuścianej ważne jest ograniczanie chwastów, zwłaszcza kapustowatych, takich jak tobołki polne i gorczyca polna.

Belem 0,8 MG – preparat do zwalczania śmietki kapuścianej

Przy tak wysokim stopniu ryzyka obniżki plonów, jakie stanowi żerowanie larw śmietki kapuścianej, najlepiej stosować sprawdzone metody zwalczania agrofagów. W ochronie rzepaku ozimego przed szkodnikami w początkowym okresie jego wzrostu optymalnym rozwiązaniem są zaprawy nasienne. Stosowanie takich 
form chemicznej ochrony jest zgodne 
z integrowaną ochroną roślin m.in. ze względu na obniżenie poziomu chemizacji
– zaprawy redukują liczbę insektycydowych zabiegów nalistnych w okresie jesiennym, dzięki czemu są bardziej bezpieczne dla środowiska i owadów pożytecznych. Działają bezpośrednio w strefie korzeniowej rośliny niezależnie od temperatury, chroniąc ją do fazy kilku liści.
Inną opcją jest mikrogranulat Belem 0,8 MG, zawierający cypermetrynę o działaniu kontaktowym i żołądkowym na szkodniki, który jest skuteczny już od momentu aplikacji w glebie aż przez 4 miesiące. Jest to środek przeznaczony do ochrony rzepaku ozimego przed śmietką kapuścianą i pchełką rzepakową, ale pośrednio ogranicza również szkodniki glebowe, mogące stanowić zagrożenie dla wschodów rzepaku, takie jak rolnice, pędraki, drutowce. Z obserwacji przeprowadzonych w sezonie 2020/21 wynika, że na plantacjach, na których zastosowano Belem 0,8 MG, znaleziono najmniej uszkodzeń spowodowanych przez śmietkę. Lustracja pól rzepaku przeprowadzana była zarówno jesienią, jak i wiosną – skuteczność preparatu została utrzymana zgodnie z informacją na etykiecie producenta.

Przy tak wysokim stopniu ryzyka obniżki plonów, jakie stanowi żerowanie larw śmietki kapuścianej, najlepiej stosować sprawdzone metody ograniczania agrofagów.