Zwalczanie chwościka w buraku cukrowym

W 2023 roku powierzchnia zasiewów buraka cukrowego osiągnęła najwyższy poziom na przestrzeni ostatnich 20 lat. Według danych KZPBC* wyniosła ona 265 tys. ha. Jakie będzie zainteresowanie uprawą tej rośliny w bieżącym, 2024 roku, trudno przewidzieć. Jednak biorąc pod uwagę fakt, że gwarantowała ona lepszą opłacalność niż w przypadku zbóż, rzepaku czy kukurydzy, można zakładać nawet wzrost areału buraka cukrowego. Niestety, jest też minus – jego ochrona to coraz trudniejsze zadanie.
dr inż. Robert Chrzanowski

W przypadku ochrony chemicznej buraka cukrowego na ograniczenie jej możliwości wpływa wycofywanie z użycia substancji aktywnych. Jeśli chodzi o herbicydy – ich gama jest uboższa choćby o desmedifam i triflusulfuron metylowy (czas na zużycie jego zapasów upływa 20.08.2024). Podobnie jest z dostępnością fungicydów – w ostatnim czasie wycofano m.in.: tiofanat metylowy, epoksykonazol, fenpropimorf, cyprokonazol. Niestety, coraz mniejszy wybór substancji chemicznych, bez wdrożenia dodatkowych rozwiązań, może wpływać na obniżenie skuteczności zwalczania chorób, które powodują największe straty w uprawie buraka cukrowego, czyli:

• chwościka buraka,
• zgorzeli siewek,
• zgnilizny korzeni,
• mączniaka prawdziwego buraka.

Nie bez powodu pierwszy na liście znalazł się chwościk buraka, wywoływany przez grzyba Cercospora beticola. Dlaczego to ta choroba stanowi tak duże zagrożenie i wymaga szczególnej uwagi?

Chwościk — Warunki rozwoju, objawy i szkodliwość

Sprawcą chwościka buraka jest grzyb, który bardzo szybko mutuje i nabiera odporności na substancje aktywne. Aby zapobiegać temu zjawisku, trzeba do zwalczania patogenu stosować wymiennie substancje z różnych grup chemicznych, a do tego potrzebny jest ich wybór, który, jak już wiadomo, jest ograniczony w efekcie wycofywania z rynku środków ochrony roślin.
Chwościk zazwyczaj rozwija się w lipcu lub na początku sierpnia. Wzrostowi jego presji sprzyjają warunki pogodowe, które nie są rzadkością latem, zwłaszcza po opadach deszczu, czyli temperatura w ciągu dnia na poziomie 25–30°C, a w nocy powyżej 15°C, oraz wysoka wilgotność powietrza (90–95%).
Objawy chwościka to małe okrągłe plamki o średnicy 1–5 mm, z wgłębionym białym, później jasnoszarym środkiem i ciemniejszą, brunatną lub czerwoną obwódką. Z czasem ich liczba rośnie. Plamy łączą się i tworzą się wokół nich nekrozy, następnie cały liść brunatnieje, zasycha i odpada. Porażenie liści ogranicza powierzchnię asymilacyjną. Rośliny, próbując zrekompensować straty, tworzą nowe liście, które powodują wydłużanie głowy korzeniowej buraka, a to w znacznym stopniu wpływa na zmniejszenie masy korzeni i zawartości cukru oraz utrudnia zbiór. W przypadku epidemii choroby rośliny tracą nawet 80% liści, co może doprowadzić do obniżenia plonu korzeni o 30%, a nawet więcej, i zmniejszenia zawartości cukru w soku do 2–3%.
Według informacji Instytutu Ochrony Roślin – Państwowego Instytutu Badawczego w Poznaniu wskazania do wykonania zabiegu chemicznego na chwościka buraka są uzależnione od miejsca i daty obserwacji. W południowej części Polski progiem ekonomicznej szkodliwości choroby są pierwsze plamy widoczne na liściach buraka, w pozostałych rejonach wynoszą one:

• do 5 sierpnia – 5% roślin z objawami choroby,
• od 5 do 15 sierpnia – 10–15% roślin
• z objawami choroby,
• od 15 sierpnia do 10 września – 45% roślin z objawami nowej infekcji.

Sygnalizacja i obserwacja plantacji buraka cukrowego

Kluczowa w walce z chwościkiem jest sygnalizacja. Co prawda plantacje buraka cukrowego objęte są nadzorem służb surowcowych cukrowni i w momencie pojawienia się zagrożenia plantatorzy są o nim informowani, ale warto korzystać także z dodatkowych informacji, dostępnych na stronach instytucji zajmujących się prognozowaniem chorób i systemami szybkiego ostrzegania, takich jak Instytut Ochrony Roślin – PIB oraz Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN).
Niezawodną przesłanką do wzmożenia obserwacji buraków cukrowych są objawy choroby na liściach buraków ćwikłowych, na których zwykle chwościk pojawia się co najmniej tydzień wcześniej. Pierwsze plamki na liściach buraka ćwikłowego w przydomowym ogródku trzeba traktować jako sygnał alarmowy. Niektórzy plantatorzy praktykują wysiewanie tej rośliny na obrzeżach plantacji buraków cukrowych jako swego rodzaju system ostrzegania.
Dostępne są także przywołane już wytyczne co do progów szkodliwości, ułatwiające podjęcie decyzji o konieczności wykonania uzasadnionego ekonomicznie zabiegu.

Prewencyjne działania w zwalczaniu chwościka

Przed zastosowaniem chemicznych środków ochrony roślin należy wdrożyć wszystkie inne możliwe działania zapobiegające rozwojowi choroby. Źródłem infekcji chwościka są pozostałe na polu resztki liści czy korzeni buraków, dlatego ogromne znaczenie mają:

• płodozmian,
• izolacja przestrzenna nowych zasiewów od pól, na których w poprzednim roku były uprawiane buraki, oraz od miejsc pryzmowania korzeni,
• dokładne rozdrabnianie i zaorywanie resztek roślin po zbiorze.

Ponadto warto korzystać z osiągnięć hodowlanych i wybierać odmiany buraka cukrowego o podwyższonej odporności czy tolerancji na chwościka. Przez odporność należy rozumieć zdolność rośliny gospodarza do ograniczania i utrudniania rozwoju patogenu. Nie oznacza to, że rośliny uprawne w ogóle nie będą infekowane, ale kiełkowanie zarodników chwościka na liściach odpornych odmian buraka zachodzi dłużej niż w przypadku tych podatnych. W tym miejscu należy zaznaczyć, że odmiany odporne cechują się ujemną korelacją plonu z odpornością, czyli plonują nieco słabiej. Jednak w hodowli roślin w tym aspekcie w ostatnich latach dokonał się duży postęp i różnica w plonowaniu została bardzo ograniczona.

Skuteczne zwalczanie chwościka z pomocą miedzi

Wsparciem w rozwiązywaniu nakreślonych na początku problemów – powstawania odpornych ras chwościka na skutek kurczącej się listy produktów chemicznych i obniżania skuteczności ochrony przed chorobą – jest miedź. Ten pierwiastek może znacznie poprawić efektywność programów ochrony i nawożenia.
Pozytywny wpływ miedzi potwierdzają wyniki doświadczenia przeprowadzonego w 2023 roku przez IUNG, Państwowy Instytut Badawczy, Rolniczy Zakład Doświadczalny Kępa w Puławach. Celem było sprawdzenie tego, jak dodatek miedzi do zabiegu fungicydowego może poprawić skuteczność zwalczania chwościka buraka. Jako fungicyd został dobrany środek Galileo, zawierający tetrakonazol (125 g/l) solo w pełnej dawce oraz obniżonej. Celowo stosowano tylko jeden fungicyd, aby sprowokować większą presję patogenu. Miedź reprezentował produkt Miedź plus 50 WP, zawierający tlenochlorek miedzi.

Schemat doświadczenia – wpływ dodatku miedzi na skuteczność zabiegu zwalczania chwościka w buraku cukrowym, IUNG, Rolniczy Zakład Doświadczalny Kępa w Puławach, 2023 rok

Nr kombinacji	Preparat I	Dawka I kg /ha	Preparat II	Dawka I kg /ha	Preparat III	Dawka I kg /ha kontrola
1	kontrola	–	–	–	–	–
2	Galileo	0,4	Miedź Plus 50 WP	1,0	Flipper	0,1
3	Galileo	0,8	Miedź Plus 50 WP	1,0	Flipper	0,1
4	Galileo	0,4	Miedź Plus 50 WP	2,0	Flipper	0,1
5	Galileo	0,8	Miedź Plus 50 WP	2,0	Flipper	0,1
6	Galileo	0,4	Miedź Plus 50 WP	2,0	Prolonger	0,3
7	Galileo	0,4	Miedź Plus 50 WP	2,0	–	–

Wykonano trzy zabiegi (zgodnie z zamieszczonym schematem):

• 21.07.2023 – po zaobserwowaniu pierwszych objawów choroby,
• 10.08.2023,
• 10.09.2023.

Podczas trwania doświadczenia, zwłaszcza w późniejszym okresie, warunki do rozwoju chwościka były sprzyjające, co spowodowało dużą presję choroby, ocenioną na obiekcie kontrolnym na prawie 80% porażenia. Największą skuteczność – na poziomie 28,1% – osiągnięto po zastosowaniu kombinacji nr 5, czyli pełna dawka Galileo (0,8 l/ha) + Miedź plus 50 WP w dawce 2,0 kg/ha.
Ponadto doświadczenie zakładało porównanie skuteczności dodatku adiuwantów Prolonger i Flipper. Zastosowanie wspomagaczy za każdym razem dawało pozytywny efekt. W przypadku produktu Flipper skuteczność zabiegów była wyższa o 3,8%.

Ciekawą zależność można zauważyć w przypadku polaryzacji. Buraki z obiektów, gdzie stosowana była ograniczona dawka Galileo, czyli 0,4 l/ha, w połączeniu z miedzią, zwłaszcza w wyższej dawce (Miedź plus 50 WP – 2,0 kg/ha), charakteryzowały się największą zawartością cukru.
Podsumowując, zabiegi fungicydowe z dodatkiem tlenochlorku miedzi mają pozytywny wpływ na skuteczność ochrony, zwłaszcza w kontekście strategii antyodpornościowej chwościka buraka. Ponadto można wnioskować, że miedź pozytywnie wpływa na zawartość cukru w korzeniach. Warto też zauważyć, że istotnym składnikiem mieszaniny zbiornikowej jest adiuwant.

* Źródło: https://kzpbc.com.pl/wyniki-produkcyjne-w-polsce,29,pl.html. Robert Chrzanowski