Odchwaszczanie przedwschodowe i powschodowe rzepaku ozimego w niekorzystnych warunkach pogodowych

Ochrona herbicydowa na plantacjach rzepaku ozimego jest jednym z najistotniejszych czynników warunkujących powodzenie w uprawie. System korzeniowy wytworzony przez rośliny konkurujące z chwastami jest słabszy. Ponadto zacienione przez chwasty młode siewki rzepaku przyjmują niekorzystny pokrój, ich szyjka korzeniowa się wydłuża, co powoduje jej wysadzanie ponad powierzchnię gleby. To przyczynia się do gorszego zimowania, a w skrajnych przypadkach do wymarzania roślin.

Dariusz Przybylski, dr inż. Aleksandra Wieremczuk

Rzepak ozimy to uprawa, który ma bardzo długi, bo prawie roczny okres wegetacji. W związku z tym wymaga odpowiedniego startu, żeby rośliny mogły bez ograniczeń przygotować się do zimy. Jesienne wzrost i rozwój tej uprawy mogą być znacznie ograniczane przez chwasty zimujące. Należą do nich gatunki dwuliścienne, takie jak: fiołek polny, chaber bławatek, maruna bezwonna, przytulia czepna, jasnoty purpurowa i różowa, rumian polny, tobołki polne (wybrane zostały scharakteryzowane poniżej), oraz wiele innych, mniej groźnych. Progi szkodliwości wybranych chwastów lub ich zbiorowisk zaprezentowano w tabeli 1.

Tabela 1. Progi szkodliwości wybranych chwastów lub ich zbiorowisk

Dominujący gatunek lub zbiorowisko chwastów	Próg szkodliwości wyrażony liczbą chwastów na 1 m² lub stopniem pokrycia powierzchni plantacji (%)
ostrożeń polny	1 szt.
przytulia czepna	1 szt.
rumian polny i rumianek polny	3 szt.
zbiorowiska chwastów dwuliściennych, brak dominacji jednego gatunku jesienią	20 szt.
zbiorowiska chwastów jednoliściennych i samosiewów zbóż	10–15%

Chwasty dwuliścienne w rzepaku ozimym

Wymienione poniżej gatunki chwastów cechują się silnym wzrostem oraz małą wrażliwością na niskie temperatury. Niezwalczane jesienią dobrze się ukorzeniają i wczesną wiosną zaczynają dominować na plantacjach rzepaku. Ich eliminowanie jest wówczas znacznie ograniczone, ponieważ:

• gatunki te rozpoczynają wegetację wcześniej niż roślina uprawna i mogą szybko zdominować plantację,
•  w wyniku niskich temperatur i znacznego uwilgotnienia gleby zabiegi herbicydowe są utrudnione, ponadto intensywne opady sprzyjają rozwojowi chwastów,
•  opóźniona walka z chwastami jest mało efektywna,
•  zaawansowana faza rzepaku utrudnia wykonanie zabiegu.

Fiołek polny to roślina jednoroczna, jara lub ozima, o wysokości 5–50 cm. Rozmnaża się przez nasiona. Jedna roślina wytwarza ich średnio 2500. Wschody mają miejsce jesienią i wiosną. Fiołek polny występuje na wszystkich rodzajach gleb o pH średniokwaśnym.

Chaber bławatek jest ozimym lub jarym jednorocznym chwastem, o wysokości od 30 do 60 cm. Rozmnaża się przez owoce, a jedna roślina wytwarza ich przeciętnie 700–1600. Leżąc w glebie, zachowują one zdolność do kiełkowania przez 5–10 lat. Okres wschodów przypada głównie jesienią. Niełupki najlepiej kiełkują z głębokości 1 cm, natomiast nie kiełkują z głębokości większej niż 6 cm. Chaber bławatek lubi przewiewne, bogate w składniki pokarmowe gleby piaszczyste i gliniaste.

Maruna bezwonna kiełkuje od jesieni do wiosny. Jest to roślina jednoroczna, jara lub ozima, o wysokości 20–80 cm. Preferuje gleby ciepłe, luźne, bogate w składniki pokarmowe. Jedna roślina wytwarza mniej więcej 10 000 nasion, które mogą zachować żywotność w glebie przez 10 lat.

Przytulia czepna występuje przede wszystkim na glebach o dobrej wilgotności, bogatych w składniki pokarmowe. Jak większość chwastów dwuliściennych, jest rośliną jednoroczną, jarą lub ozimą. Osiąga długość 60–130 cm. Jedna roślina wytwarza 350–500 nasion, które mogą zachować żywotność w glebie przez 7–8 lat. Przytulia wschodzi jesienią i wiosną. Niezwalczona – powoduje wysokie straty w plonach oraz niekorzystnie wpływa na parametr wilgotności zebranego ziarna.

Jasnoty purpurowa i różowa są chwastami jednorocznymi. Występują w formie jarej lub ozimej. Są wysokości od 10 do 25 cm. Rozmnażają się przez owoce. Jedna roślina wytwarza 200–300 nasion, które zachowują żywotność w glebie przez 8–9 lat. Wschody następują jesienią i wiosną. Jasnoty preferują gleby piaszczysto-gliniaste, bogate w składniki pokarmowe i próchnicę.

Rumian polny to gatunek należący do rodziny roślin astrowatych. W Polsce pospolity. Roślina jednoroczna, jara lub ozima. Rośnie na przydrożach, miejscach ruderalnych, trwałych użytkach zielonych, ścierniskach. Preferuje gleby lekkie, kwaśne, bogate w azot. Najczęściej zachwaszcza zboża, uprawy okopowe i rzepak. Osiąga wysokość od 15 do 50 cm. Jest rośliną wskaźnikową gleb ubogich w wapń.

Tobołki polne wykazują wysoką żywotność wytwarzanych nasion. Nawet 900–1000 nasion wydanych przez jedną roślinę może przetrwać w glebie przez 30 lat. Te jednoroczne rośliny, jare lub ozime, mają wysokość 15–45 cm. Kiełkują przeważnie wiosną, ale również jesienią. Występują na próchniczych, piaszczysto- -gliniastych glebach o wysokiej zawartości substancji pokarmowych.

Chwasty jednoliścienne w rzepaku ozimym

Dla rzepaku ozimego zagrożenie stanowią także niektóre gatunki chwastów jednoliściennych, m.in. samosiewy zbóż i perz. W wyniku stosowania w większości gospodarstw płodozmianów (rzepak najczęściej jest siany po zbożach) mogą one ograniczać rozwój uprawy.

Szczególnie groźne, zwłaszcza w warunkach długich i ciepłych jesieni, są samosiewy zbóż jarych, które w takich okolicznościach stanowią konkurencję dla młodych roślin rzepaku.

Perz właściwy to roślina wieloletnia, należąca do rodziny traw. Chwast ten w każdym sezonie, kończąc wegetację, wytwarza nasiona. Na jednym pędzie jest ich przeciętnie 25–40. Nasiona nie mają specjalnych przystosowań do rozsiewania. Opadają w pobliżu rośliny macierzystej i kiełkują w następnym sezonie wczesną wiosną. Zachowują żywotność w glebie nie dłużej niż przez 4 lata. Jednak najważniejszym sposobem rozprzestrzeniania się perzu nie jest rozmnażanie się przez nasiona, ale wegetatywne, za pomocą rozłogów.

Zabiegi ochrony herbicydowej rzepaku ozimego

Długi okres wegetacji rzepaku ozimego oraz często występujące uszkodzenia mrozowe roślin, powodujące przerzedzenie łanu, sprawiają, że zagrożenie ze strony chwastów w przypadku tej uprawy jest szczególnie duże. Ochrona plantacji przed zachwaszczeniem jest więc niezbędnym elementem technologii produkcji, który umożliwia uzyskanie dobrego plonowania. Technologia jest najbardziej skuteczna, jeśli obejmuje zarówno działania profilaktyczne (dobór odpowiedniego stanowiska pod uprawę, staranną agrotechnikę, optymalny termin siewu, użycie materiału siewnego bez zanieczyszczeń nasionami chwastów), jak i bezpośrednie zwalczanie chwastów za pomocą herbicydów. Warunkiem uzyskania oczekiwanych efektów jest dobór rodzaju środka odpowiedniego do struktury zachwaszczenia plantacji oraz terminowe wykonanie zabiegu.

Na plantacjach rzepaku ozimego środki chwastobójcze powinny być stosowane jesienią, przed wschodami rzepaku lub po nich. Wybrane substancje aktywne przeznaczone do aplikacji w tym okresie zostały zaprezentowane w tabelach 2. i 3.

Zabiegi wiosenne są na ogół mniej skuteczne, gdyż chwasty znajdują się już w późniejszych fazach rozwojowych i cechują się mniejszą wrażliwością na herbicydy.

Tabela 2. Zwalczanie chwastów w rzepaku ozimym – rozwiązania przedwschodowe*

Substancja czynna	Maksymalna dawka substancji aktywnej (g) na ha	Termin stosowania
napropamid	1350	przed siewem
chlomazon	120	3 dni po siewie
chlomazon + napropamid	90 + 1035	3 dni po siewie
dimetachlor	1000	3 dni po siewie
chlomazon + dimetachlor	90 + 1200	3 dni po siewie
chlomazon + dimetachlor + napropamid	120 + 750 + 750	3 dni po siewie
metazachlor	1000	3 dni po siewie
chlomazon + metazachlor	100 + 750	3 dni po siewie
metazachlor + dimetanamid-P	500 + 500	3 dni po siewie
metazachlor + chinomerak	999 + 249	3 dni po siewie
metazachlor + chinomerak + dimetanamid-P	500 + 250 + 500	3 dni po siewie
metazachlor + chinomerak	832 + 207	4–7 dni po siewie
metazachlor + chinomerak + dimetanamid-P	500 + 250 + 500	4–7 dni po siewie

* Spektrum zwalczanych chwastów określa etykieta rejestracyjna środka zawierającego daną substancję aktywną

Tabela 3. Zwalczanie chwastów w rzepaku ozimym – rozwiązania powschodowe*

Substancja aktywna	Maksymalna dawka substancji aktywnej (g) na ha	Termin stosowania
metazachlor	1000	w fazie 2 liści rzepaku
metazachlor + dimetanamid	500 + 500	w fazie 2 liści rzepaku
metazachlor + chinomerak + dimetanamid	500 + 250 + 500	w fazie 2 liści rzepaku
metazachlor + chinomerak	999 + 249	w fazie 2 liści rzepaku
Arylex + metazachlor + pikloram + aminopyralid	2,5 + 375 + 21,5 + 3,9	od fazy 2 liści rzepaku
chlopyralid + pikloram	93 + 23	w fazie 3–4 liści rzepaku
chlopyralid + pikloram + aminopyralid	48 + 16 + 8	w fazie 3–4 liści rzepaku
chlopyralid + pikloram + metazachlor	93 + 23 + 800	w fazie 3–4 liści rzepaku

* Spektrum zwalczanych chwastów określa etykieta rejestracyjna środka zawierającego daną substancję aktywną

Adiuwanty – sposób na wyższą skuteczność ochrony herbicydowej rzepaku

Wystąpienie suszy w terminie siewu rzepaku ozimego sprawia, że wschody roślin i ich ochrona są utrudnione. Niedobór opadów powoduje, że efektywność herbicydów doglebowych spada. W takich warunkach substancje czynne działają krócej, a przez to skuteczność zwalczania chwastów jest niższa. Co nie tylko wpływa na przyszły plon, ale również zwiększa koszty ochrony. Okresom suszy towarzyszą często zlewne deszcze, które powodują, że substancja czynna jest wymywana w głąb profilu glebowego. To także obniża skuteczność herbicydów, a ponadto może być niebezpieczne dla roślin i środowiska.

W wyniku ochrony doglebowej może wystąpić fitotoksyczność, która pojawia się wraz z dostaniem się substancji czynnej poniżej strefy kiełkowania chwastów, czyli w strefę rozwoju systemu korzeniowego roślin uprawnych. W trakcie wykonywania zabiegów ochrony często dochodzi również do znoszenia cieczy roboczej, czego przyczyną może być zbyt duża prędkość przeprowadzania zabiegu, wietrzna pogodna albo za wysokie ciśnienie robocze w rozpylaczach. Zagraża to uprawom sąsiadującym i często prowadzi do ich nieumyślnego uszkodzenia.

Aby zapewnić bezpieczeństwo uprawom i zwiększyć skuteczność odchwaszczania doglebowego, warto stosować adiuwanty doglebowe, np. Resume lub Remix. Poprawiają one osadzanie się i przyleganie cieczy użytkowej do powierzchni gleby oraz zwiększają adsorpcję substancji aktywnych z cząsteczkami gleby. W ten sposób ograniczają przemieszczanie się herbicydów doglebowych w głąb profilu glebowego. Zapewniają także lepsze osadzenie się i przyleganie cieczy roboczej do gruzełków gleby, co ułatwia pobieranie substancji czynnej przez chwasty. Substancja czynna pozostaje w strefie kiełkowania chwastów dłużej, nawet w warunkach suszy czy zlewnych deszczów.

Długi okres wegetacji rzepaku ozimego oraz często występujące uszkodzenia mrozowe roślin, powodujące przerzedzenie łanu, sprawiają, że zagrożenie ze strony chwastów w przypadku tej uprawy jest szczególnie duże.