Ochrona fungicydowa ziemniaków 
po wycofaniu mankozebu

Mankozeb przez wielu lat stanowił ważne ogniwo w ochronie warzyw, owoców i roślin rolniczych na całym świecie. Wycofanie tej substancji dotkliwie wpłynie na ochronę wielu upraw, w tym ziemniaków. Czym można ją zastąpić?

Karolina Jazic

Stale rosnące koszty, przy jednoczesnej stagnacji cen za płody rolne, wpływają na zmniejszenie opłacalności prowadzenia niektórych upraw. W efekcie plantatorzy ograniczają produkcję bardziej specjalistycznych roślin, np. ziemniaków czy warzyw, które wymagają większej uwagi, nakładów finansowych i pracy ludzi, co jeszcze do niedawna rekompensowały wyższe zyski. Oczywiście wiąże się to ze wzrostem wydatków na energię, nawozy, materiał sadzeniakowy czy maszyny, ale trudną kwestią jest także ochrona.
Kurcząca się w ostatnich latach liczba środków ochrony roślin pogłębia obawy rolników o przyszłość produkcji roślinnej. Nietrudno zauważyć, że producenci ziemniaków chyba najbardziej odczuli ograniczenia w środkach ochrony roślin. Na przestrzeni kilku lat zniknęły takie produkty jak zaprawa fungicydowa z dodatkiem insektycydu (pencykuron + imidachlopryd), powszechnie stosowany herbicyd – linuron, liczne insektycydy neonikotynoidowe (tiametoksam, chlotianidyna, tiachlopryd, imidachlopryd), preparaty grzybobójcze (fenamidon, mankozeb), desykant dikwat oraz fumiganty zawierające chloroprofam. Wątpliwości budzi zasadność tych decyzji i to, czy faktycznie działania te prowadzą do zmniejszenia chemizacji rolnictwa, ponieważ coraz większe natężenie agrofagów przy coraz mniejszej liczbie substancji utrudnia ich zwalczanie i zmusza rolników do częstszych zabiegów.

Charakterystyka Mankozeb

Jako substancja o działaniu kontaktowym stosowany był głównie do zapobiegania chorobom, m.in. zarazie ziemniaka i alternariozie. Wielokierunkowy mechanizm jego działania pozwalał uzyskać dobre efekty przy jednoczesnym braku obaw o powstanie szczepów odpornych patogenów. Produkty zawierające mankozeb często stanowiły kompozycję dwóch substancji czynnych, choć popularnością cieszyły się także preparaty jednoskładnikowe, pozwalające na dowolne tworzenie mieszanin. Niestety, zgodnie z rozporządzeniem Komisji (UE) Nr 2020/2087 z 14 grudnia 2020 roku, środki zawierające tę molekułę nie są dozwolone do stosowania w krajach członkowskich od sezonu 2022. Jakie konsekwencje pociąga za sobą ta decyzja?
Oprócz produktów takich jak Vondozeb 75 WG, Penncozeb 80 WP czy Dithane Neotec 75 WG zostaną wycofane także preparaty łączące mankozeb z metalaksylem, cymoksanilem, dimetomorfem, walifenalatem, miedzią itd. Wielu rolników opierało programy ochrony fungicydowej ziemniaków na tych środkach. Z tego powodu sezon 2022 wymaga zmian, które pozwolą w dalszym ciągu skutecznie ochronić plantacje i nie doprowadzić do uodpornień.

 

Zastąpienie mankozebu jedną substancją wydaje się niemożliwe, gdyż trudno znaleźć drugą tak uniwersalną molekułę, pozwalającą na równie szerokie stosowanie. Jedynie kompleksowe podejście do kwestii ochrony podczas tworzenia jej programu może dać satysfakcjonujące efekty.

Jak skutecznie chronić ziemniaki?

Zastąpienie mankozebu jedną substancją wydaje się niemożliwe, gdyż trudno znaleźć drugą tak uniwersalną molekułę, pozwalającą na równie szerokie stosowanie. Jedynie kompleksowe podejście do kwestii ochrony podczas tworzenia jej programu może dać satysfakcjonujące efekty. Głównymi patogenami stanowiącymi zagrożenie w uprawie ziemniaka są Phytophthora infestans, sprawca zarazy ziemniaka, oraz Alternaria solani i Alternaria alternata, czyli grzyby wywołujące alternariozę. Mankozeb stosowany zapobiegawczo dawał skuteczną ochronę, nie dopuszczając do porażenia. Zbliżone efekty działania przeciwko obu chorobom można uzyskać, stosując Folpan 80 WG. Zawarty w nim folpet, który należy do grupy ftalimidów, hamuje syntezę białek i zakłóca procesy oddechowe u grzybów. Podobnie jak mankozeb, wykazuje on wielokierunkowe działanie, więc charakteryzuje go niskie ryzyko uodparniania się patogenów. Produkt stosuje się w dawce 1,5–2 kg/ha. Zalecane jest łączenie go z fungicydami wgłębnymi i systemicznymi. Kompleksowym rozwiązaniem jest mieszanina środków Folpan 80 WG + Axidor/Proxanil 450 SC (cymoksanil + propamokarb), ponieważ łączy ona substancję kontaktową, wgłębną i układową. W przypadku niższej presji ze strony zarazy ziemniaka wystarczające może być zastosowanie Folpanu 80 WG z Sacronem 45 WG (cymoksanil). Podobne mieszaniny można stworzyć z inną substancją o działaniu kontaktowym, jaką jest fluazynam, zawarty w środku Fluazinova 500 SC. Zapobiega ona porażeniu przez zarazę ziemniaka, a ponadto zabija zarodniki pływkowe, chroniąc bulwy. Mechanizm działania fluazynamu polega na zakłócaniu procesów oddechowych patogenu. Hamuje on kiełkowanie zarodników i nie pozwala na przenikanie strzępek infekcyjnych do tkanek roślinnych. Wyjątkowym produktem jest także Presidium – środek zawierający zoksamid i dimetomorf. Jest to gotowe połączenie substancji wgłębnej i powierzchniowej, które charakteryzuje odmienny mechanizm działania, dzięki czemu nie ma obaw o powstanie szczepów odpornych zarazy ziemniaka. Zoksamid blokuje proces podziału komórkowego, przez co wytwarzane zarodniki nie są mobilne i nie mają możliwości infekowania bulw, a dimetomorf hamuje biosyntezę fosfolipidów, co w efekcie zakłóca tworzenie ścian komórkowych i prowadzi do obumierania zarodników.

Lepsza odporność, 
efektywniejsza ochrona ziemniaków

Obecnie, gdy z rynku wycofywanych jest wiele substancji czynnych, należy większą uwagę skupić na odpowiednim odżywieniu i stymulacji roślin, ponieważ wówczas wzmacnia się ich własną odporność na niekorzystne warunki. Ziemniaki dobrze zaopatrzone w składniki pokarmowe są mocniejsze, a co za tym idzie – mniej wrażliwe na czynniki abiotyczne i biotyczne, więc także na choroby.
Bardzo ważną rolę odgrywa wapń, będący budulcem błon i ścian komórkowych. Dzięki niemu rośliny są silniejsze i bardziej wytrzymałe. Równie istotnym składnikiem jest miedź, która ma wpływ na budowę i rozwój tkanek, przemiany azotowe oraz na syntezę białek i witaminy C. Dostępne są środki ochrony roślin zawierające miedź w różnych formach (tlenochlorek, tlenek, wodorotlenek). Związane jest to z fungistatycznym i bakteriobójczym działaniem tego pierwiastka. Wartym uwagi rozwiązaniem są też nawozy, w których miedź występuje w formach szybko przyswajanych przez roślinę. Jednym z nich jest Omex Zynergy, który zawiera także cynk. Produkt ten zwiększa odporność roślin na niekorzystne warunki atmosferyczne i siedliskowe. Stymuluje produkcję fitoaleksyn – naturalnych ciał odpornościowych, aktywizując mechanizmy obronne roślin. Dobre efekty można uzyskać, stosując nawozy z serii Viflo (Viflo Cal S i Viflo miedź-bor). Zawarte w nich składniki mają postać nanocząsteczek, dzięki czemu, pobrane przez tkanki roślinne, szybko są transportowane w roślinie, uzupełniając niedobory. W warunkach stresowych dla roślin warto również pamiętać o produktach stymulujących ich wzrost i wigor, a tym samym ich odporność. Takimi nawozami są m.in. Maral, Protaminal i ASX Krzem plus.