Jak zwalczać uciążliwe chwasty wiosną

W uprawach zbóż ozimych i jarych zwalczanie chwastów to pierwszy i najważniejszy zabieg, jaki należy wykonać. W oziminach najbardziej zasadne jest przeprowadzenie go już jesienią. Niestety, czasami z powodu pogody jest to niemożliwe lub jesienna aplikacja nie daje oczekiwanych rezultatów. Wtedy konieczny jest oprysk wiosną. Jego efektywność jest kluczowa dla dalszego rozwoju uprawy i ma wpływ na plon.
Dariusz Przybylski

Spośród jednoliściennych chwastów zbóż do najbardziej uciążliwych i najtrudniejszych w zwalczaniu zaliczają się miotła zbożowa i wyczyniec polny. Jeśli chodzi o dwuliścienne, to największy problem stanowią: chaber bławatek, fiołek polny, mak polny, przytulia czepna, rumian polny i gwiazdnica pospolita. Są to chwasty, które mogą najbardziej wpłynąć na poziom plonowania zbóż.
Trzeba pamiętać, że pierwszym krokiem w zwalczaniu chwastów jest lustracja plantacji i ustalenie, które gatunki jedno- i dwuliścienne na niej występują. Właściwa ocena pozwoli także określić ich stadium, co jest istotne przy doborze odpowiedniego herbicydu. A kiedy zacząć działać? Zgodnie z założeniami Integrowanej Ochrony Roślin środki chwastobójcze stosuje się po przekroczeniu progów szkodliwości chwastów (tabela 1). Określają one, kiedy chemiczna ochrona roślin staje się opłacalna, czyli przy jakiej liczebności organizmów szkodliwych straty przez nie spowodowane przewyższą koszt ich zwalczania.

Progi szkodliwości chwastów

Tabela 1 jest też punktem odniesienia do wskazania chwastów, których znaczenie gospodarcze będzie rosnąć jako efekt odporności. Objawem uodparniania się danego gatunku jest brak skuteczności zwalczania go przez substancje czynne. Ponadto zmiany środowiskowe (ocieplenie klimatu, erozja itp.) wpływają na ekspansję terytorialną i liczebność niektórych chwastów jedno- i dwuliściennych.
Badania oraz praktyka rolnicza potwierdzają, że największy problem dotyczy miotły zbożowej. Niemalże 90% jej populacji jest odporne na co najmniej jedną substancję aktywną, przede wszystkim na jodosulfuron metylosodowy. Niestety, aż 35% populacji miotły zbożowej występującej w Polsce wytworzyło biotypy odporne na 2 lub nawet 3 substancje aktywne.
Podobnie jest w przypadku wyczyńca polnego. Stwierdzono, że ponad 90% jego populacji jest niewrażliwe na przynajmniej jedną substancję aktywną. Jeszcze bardziej niepokojące jest jednak to, że według badań niektóre zbiorowiska wykazywały odporność na wszystkie testowane herbicydy. Pocieszający jest natomiast fakt, że ze względu na preferowane przez wyczyńca gleby jego zasięg jest bardziej ograniczony niż miotły zbożowej.
Wśród chwastów dwuliściennych pierwszym kandydatem do miana „niezniszczalnego” jest chaber bławatek. Jeśli chodzi o ten gatunek, to stwierdzono, że mniej więcej 60% jego populacji cechuje się odpornością na środki ochrony roślin – głównie na herbicydy z grupy inhibitorów ALS. Skuteczna okazała się tylko substancja należąca do kwasów fenoksyoctowych (2,4-D).

Tabela 1. Charakterystyka wybranych chwastów i progi ich szkodliwości

Gatunki chwastów	Krótka charakterystyka	Próg szkodliwości (liczba chwastów – szt./m2)	Aktualne/prognozowane znaczenie
bodziszek drobny (Geranium pusillum)	Gatunek groźny podczas masowego występowania w trakcie wschodów zbóż. Zimuje i kontynuuje rozwój, wydając kolejne pokolenia. Preferuje wilgotne gleby próchniczne bogate w wapno.	nieokreślony (w praktyce rolniczej 25–35 szt./m2 powoduje znaczącą obniżkę plonu)	*/**
chaber bławatek (Centaurea cyanus)	Gatunek zimujący w formie rozety. Dobrze rozwija się na wszystkich typach gleb, dorasta do 1 m wysokości. Ma tendencję do uodparniania się.	1-25	*/**
fiołek polny (Viola arvensis)	Gatunek zimujący. Charakteryzuje się masowymi wschodami. Niebezpieczny podczas równoczesnych wschodów ze zbożami.	15-133	*/**
gorczyca polna (Sinapis arvensis)	Gatunek jary, wrażliwy na ujemną temperaturę. Groźny dla zbóż ozimych, konkurencyjny podczas długiej, ciepłej jesieni w trakcie współzawodniczenia do pierwszych przymrozków. Żywiciel kiły rzepaku.	2 szt./m2 – straty ziarna sięgające 5%	*/*
gwiazdnica pospolita (Stellaria media)	Gatunek zimujący. Tworzy silne zadarnienie.	26-40	*/*
jasnota purpurowa (Lamium purpureum L.)	Może występować w formie jarej i ozimej. Charakteryzuje się wczesnymi wschodami i szybkim wzrostem. Stanowi poważną konkurencję dla roślin uprawnych o wodę, prowadząc do ich usychania i zagłuszania.	62 szt./m2 – straty ziarna sięgające 5%	*/*
komosa biała (Chenopodium album)	Gatunek jary, wrażliwy na ujemną temperaturę. Azotolubny. Konkurencyjny podczas długiej, ciepłej jesieni. Bardzo groźny podczas licznych wschodów wiosennych, może osiągnąć nawet 2 m wysokości.	0,5–2	*/*
mak polny (Papaver rhoeas)	Gatunek jednoroczny, azotolubny. Chwast występujący głównie w uprawach zbóż, roślin okopowych i rzepaku. Jedna roślina wydaje do dwudziestu tysięcy nasion, zachowujących zdolność do kiełkowania przez wiele lat.	10-22	*/**
maruna bezwonna (nadmorska) (Matricaria inodora)	Gatunek zimujący w formie rozety. Szybko się rozwija od momentu ruszenia wegetacji. Dorasta do 1 m wysokości.	2-9	*/*
miotła zbożowa (Apera spica-venti)	Gatunek jednoliścienny, zimujący. Bardzo konkurencyjny. Problem w zwalczaniu stanowi globalnie postępująca odporność na powszechnie stosowane substancje czynne. W uprawie zbóż może powodować spadek plonu nawet o 40%.	10–20 szt./m2 lub 25–40 wiech/m2	**/***
ostrożeń polny (Cirsium arvense)	Gatunek wieloletni, trudny do zniszczenia, zwłaszcza na polach zaniedbanych. Często występuje w tzw. ogniskach.	2	*/**
owies głuchy (Avena fatua)	Trawa bardzo konkurencyjna, charakterystyczna dla zbóż jarych.	5-12	*/*
przetaczniki (Veronica ssp.)	Groźne podczas masowych i równoczesnych wschodów ze zbożami.	10-44	*/*
przytulia czepna (Galium aparine)	Gatunek zimujący, azotolubny. Ze względu na pokrój bardzo groźny, utrudniający także zbiór. Powoduje wyleganie łanu i jego zawilgocenie oraz zanieczyszczenie ziarna. Podatność przytulii na działanie herbicydów obniża się u starszych roślin.	1-10	*/*
rdesty (Polygonum spp.)	Gatunki szczególnie konkurencyjne dla zbóż jarych.	2-16	*/*
rumianowate (maruna, rumian, rumianek)	Zajmują górne piętro łanu. Mogą dorastać nawet do 80 cm wysokości. Rumian polny lubi gleby ubogie w wapń (wskaźnik zakwaszenia gleb). Maruna występuje na glebach wilgotnych, gliniastych i zasobnych w próchnicę.	6-22	*/*
stokłosy (Bromus spp.)	W Polsce występuje mniej więcej 50 gatunków stokłos. W zbożach ozimych mogą występować stokłosy: dachowa, bezostna, miękka, płonna, polna, żytnia. Kiełkują od wiosny do jesieni, w niskich temperaturach, z głębokości 0–7 cm (maks. 13 cm). Jedna roślina wytwarza do 1600 nasion. Stanowią coraz większe zagrożenie dla wszystkich zbóż.	24 szt./m2 stokłosy dachowej – możliwość obniżenia plonu o 10% 10–15 szt./m2 stokłosy płonnej – strata nawet 24% plonu	*/**
tasznik pospolity (Capsella bursapastoris	Gatunek zimujący, mało wymagający. Niebezpieczny ze względu na masowe wschody, do których ma tendencję. Żywiciel kiły rzepaku.	nieokreślony (w praktyce rolniczej 50–75 szt./m2 powoduje znaczącą obniżkę plonu)	*/*
tobołki polne (Thlaspi arvense)	Cechy i wygląd podobne do tasznika pospolitego.	nieokreślony (w praktyce rolniczej 50–75 szt./m2 powoduje znaczącą obniżkę plonu)	*/*
wyczyniec polny (Aleopecurus myosuroides)	Gatunek jednoliścienny, zimujący. Bardzo konkurencyjny. Ma tendencję do uodparniania się.	25-35	**/***

*** szkodliwość bardzo duża, ** szkodliwość duża, * szkodliwość niska lub o znaczeniu lokalnym
Źródło: opracowanie własne autora na podstawie: „Metodyka integrowanej ochrony pszenicy ozimej i jarej dla doradców”, Poznań 2017, opracowanie zbiorowe; „Zwiększenie efektywności integrowanej ochrony pszenicy ozimej zgodnie
z założeniami Europejskiego Zielonego Ładu”, ekspertyza dla Polskiego Związku Producentów Roślin Zbożowych wykonana przez Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa – Poznań, 2022, wydanie pierwsze

Skuteczne rozwiązania do zwalczania chwastów

Chcąc przeciwdziałać zjawisku uodparniania się chwastów, oprócz prawidłowej agrotechniki i płodozmianu należy stosować herbicydy zgodnie z etykietą, we wskazanych dawkach i terminach. Ponadto zalecana jest rotacja środków, wprowadzanie nowych substancji i aplikowanie mieszanin o różnych mechanizmach działania.
Avoxa Pak to kompletny zestaw środków ochrony zapewniających najwyższą skuteczność w zwalczaniu miotły zbożowej i wszystkich najważniejszych chwastów dwuliściennych w zbożach ozimych, który zawiera substancje:

• miotłobójcze z dwóch różnych grup chemicznych o odmiennych mechanizmach działania – piroksysulam (grupa ALS) i pinoksaden (grupa ACCazy),
• eliminujące gatunki dwuliścienne– 2,4-D i florasulam.

Avoxa Pak, czyli połączenie produktów Avoxa 50 EC i Aldaro 306 SE w odpowiednich dawkach, jest doskonałym, niezwykle skutecznym rozwiązaniem tam, gdzie inne produkty zawodzą. Co ważne, zapobiega także powstawaniu odporności miotły zbożowej na herbicydy.
Chlorotoluron (środek Dicurex Flo 500 SC) jest substancją czynną skuteczną w zwalczaniu miotły zbożowej we wczesnych fazach rozwojowych ozimin, maksymalnie do końca ich krzewienia, i oczywiście tylko w przypadku upraw niewrażliwych. Co bardzo ważne, jest on tolerancyjny względem niskich temperatur. Ponadto w jęczmieniu, pszenicy, pszenżycie i życie ozimym w dawce do 3 l/ha efektywnie wyeliminuje także chabra bławatka, gwiazdnicę pospolitą, jasnotę różową, komosę białą, rumiany, taszniki i tobołki polne.
Norton 069 EW to środek, który bardzo dobrze sprawdzi się w cieplejsze dni. Zawarty w nim fenoksaprop-P-etylu w oziminach, pszenicy jarej i jęczmieniu jarym oprócz miotły zbożowej świetnie zwalcza również owies głuchy. Dawka środka to 1–1,2 l/ha, w zależności od uprawy i nasilenia chwastów. Warto wiedzieć, że fenoksaprop-P-etylu potrzebuje wsparcia w celu zwalczenia chwastów dwuliściennych. Idealnymi dodatkami będą tu florasulam (Upton 050 SC) oraz tribenuron metylu (Corida) w przypadku pszenicy i jęczmienia ozimych. Zalecane dawki to: Upton (0,1 l/ha) i Corida (20–30 g/ha) – ze wspomagaczem Flipper (50 ml/ha). Takie rozwiązanie sprawdzi się i jako zasadnicza wiosenna technologia odchwaszczania, i jako korekta na chwasty dwuliścienne po zabiegach jesiennych. Obydwie substancje można też wykorzystać w ochronie upraw jarych.
Fluroksypyr polecany jest zamiast florasulamu, zamiennie. To substancja szczególnie rekomendowana do zwalczania przytulii czepnej, nawet do liścia flagowego. W ochronie ozimych pszenicy i pszenżyta oraz pszenicy jarej warto sięgnąć po środek Minstrel (288 g fluroksypyru/l) w dawce do 1 l/ha.
Mattera jest również świetnym sojusznikiem w walce z uciążliwymi chwastami dwuliściennymi. Herbicyd zawiera dwie substancje aktywne: florasulam (5 g/l) i halauksyfen metylu, znany jako Arylex (6,25 g/l). Wyróżnikiem Arylexu jest bardzo szybkie działanie, również w niskich temperaturach (min. 2°C) oraz we wczesnych fazach rozwojowych roślin uprawnych (już od BBCH 13). Ponadto środek Mattera jest bezpieczny dla upraw i skuteczny nawet do fazy nabrzmiewania pochwy liściowej liścia flagowego zbóż (BBCH 45). Co więcej, herbicyd wykazuje dużą odporność na zmywanie przez deszcz już po 1 godzinie od zabiegu.

A zaledwie kilka godzin po aplikacji na niektórych gatunkach chwastów będą widoczne efekty jego działania:

• zahamowanie wzrostu,
• deformacje łodyg i ogonków liści,
• chlorozy.

Mattera ma zastosowanie w ozimych pszenicy, pszenżycie i życie oraz w jarych pszenicy i jęczmieniu. W dawce 1 l skutecznie zwalczy m.in.: chabra bławatka, mak polny, rumiany, jasnotę, taszniki oraz niezależnie od fazy rozwojowej przytulię czepną. Środek jest też doskonałym składnikiem mieszanin zbiornikowych, np. z tribenuronem metylu, co pozwala osiągnąć najwyższą skuteczność w eliminacji uciążliwych chwastów (tabela 2).
Aminopielik D Maxx 430 EC to specjalista w zwalczaniu chwastów dwuliściennych w zbożach jarych i ozimych. Zawarte w nim substancje aktywne – 2,4-D i dikamba – bardzo szybko uporają się z takimi chwastami, jak: bodziszek drobny, gwiazdnica, jasnoty purpurowa i różowa, komosa, maruna, przetaczniki, przytulia, rdesty, rumiany, samosiewy rzepaku czy taszniki i tobołki. Aminopielik D Maxx 430 EC stosuje się do końca krzewienia zbóż w dawce 1–1,5 l/ha.

Tabela 2. Skuteczność środka Mattera w mieszaninie z tribenuronem metylu w zwalczaniu wybranych chwastów zbóż

Gatunki chwastów	Dawka środka/substancji czynnej	Wskazówki	Skuteczność zwalczania (%)
bodziszek drobny	0,5 l/ha Mattera [florasulam (2,5 g/l), Arylex (3,12 g/l)] + 15 g/ha tribenuron metylu	zabieg w fazie roślin uprawnych BBCH 21–31	85-90
chaber bławatek			85-90
dymnica pospolita			85-90
fiołek polny			95-100
gwiazdnica pospolita			95-100
jasnoty			95-100
komosa biała			95-100
miotła zbożowa			<50
mak polny			95-100
maruna nadmorska			95-100
niezapominajka polna			95-100
przetacznik bluszczykowy			70-75
przetacznik perski			80-85
przytulia czepna			95-100
rdest powojowaty			95-100 (J)
rumianek pospolity			95-100
samosiewy rzepaku			95-100
tasznik pospolity			95-100
tobołki polne			95-100

95–100% bardzo skuteczny

85–95% skuteczny

70–85% średniowrażliwy

50–70% średnioodporne

<50% odporne

(J) skuteczność w zbożach jarych
Źródło: Corteva Agriscience