Jak obniżyć dawki nawozów fosforowych i uzyskać wysokie plony rzepaku?

Rzepak jest rośliną o największych potrzebach pokarmowych spośród upraw polowych, co w dobie bardzo wysokich cen nawozów jest dużym wyzwaniem dla rolników. Stąd też tendencja do oszczędzania na nawożeniu, a ta uprawa bardzo tego nie lubi. Ponadto coraz częstsze anomalie pogodowe, zwłaszcza zimna wiosna, i deficyt wody wpływają bardzo negatywnie na pobieranie składników pokarmowych, wzrost roślin i wysokość plonu. Jak zatem nawozić efektywnie i ekonomicznie?

Krzysztof Zachaj

Hodowcy rzepaku doskonale wiedzą, że buduje on plon na jesieni, dlatego niezmiernie istotne są: dobry start tej uprawy już od wschodów, silny rozwój systemu korzeniowego, gruba i silna szyjka korzeniowa oraz odpowiednia ilość liści przed zimą. Te elementy mają decydujący wpływ na zimotrwałość rzepaku oraz na wzrost roślin wiosną, wytworzenie dużej ilości pędów bocznych, kwiatów i łuszczyn. Stąd tak ważne jest zapewnienie jesienią roślinom rzepaku dostatecznej ilości składników pokarmowych, zwłaszcza fosforu, potasu, wapnia, cynku, siarki, boru i oczywiście azotu.

Kwasy humusowe, bakterie i pierwiastki w uprawie rzepaku

W celu poprawy żyzności gleb i dostępności składników pokarmowych niezbędne jest dostarczenie kwasów humusowych (np. w nawozie Rosahumus) oraz bakterii Azotobacter salinestris (w preparacie Rhizosum N plus), które zapewniają dobre zaopatrzenie gleby i roślin w azot jesienią.

Roślinom rzepaku potrzebne są także wspomniane już składniki:
Fosfor, który odpowiada za ich gospodarkę energetyczną, rozwój systemu korzeniowego, proces kwitnienia i wiązania nasion. Bardzo ważne jest, aby był on dostępny dla roślin już od momentu kiełkowania. Często jednak w okresie wschodów i początkowego wzrostu rzepaku ozimego jest sucho, a w październiku występują jesienne przymrozki, co zdecydowanie ogranicza dostępność fosforu, występują zaburzenia w jego pobieraniu, w następstwie czego roślinom brakuje energii do pobierania składników pokarmowych i syntezy chlorofilu. Pobieranie fosforu jest bardzo uzależnione od odczynu gleby (pH > 6,2) i temperatury powietrza (>12ºC). Ponadto jest on pierwiastkiem mało ruchliwym w glebie. Największa absorpcja fosforu przez korzenie następuje w warunkach bezpośredniego kontaktu strefy włośnikowej z jonami fosforu H3PO4. Dla porównania – w przypadku azotu odległość ta może wynosić nawet 2 cm.
Cynk, który wpływa na przemiany biochemiczne i podziały komórkowe zachodzące w stożku wzrostu młodych roślin rzepaku, kiedy różnicują się wszystkie organy – potencjalna wysokość roślin, ilość i długość łuszczyn oraz ilość nasion w łuszczynach. Ponadto dobre zaopatrzenie rzepaku od samych wschodów w cynk zwiększa odporność roślin na jesienne przymrozki, poprawia mrozoodporność. Pierwiastek ten wpływa także na lepsze wykorzystanie fosforu i azotu.
Bor – składnik odpowiedzialny za rozwój strefy włośnikowej systemu korzeniowego oraz za lotność pyłku i wiązanie nasion.

W związku z powyższym rekomendowane jest stosowanie nawożenia startowego nawozami Microstar PZ/PMX lub ASX Start wraz z siewem nasion rzepaku. Wprowadzenie tych produktów do agrotechniki rzepaku najlepiej połączyć z całkowitą rewolucją i siewem w szerokie rzędy – co 45 cm, a w rzędzie co 6–8 cm. Przy takim siewie obsada roślin wynosi mniej więcej 30 szt./m2, a zużycie nasion to 1,5–1,8 kg/ha. Tak siany rzepak lepiej się krzewi, wytwarza grubą i silną szyjkę korzeniową, więcej silnych pędów bocznych i zdecydowanie więcej łuszczyn. Ponadto w końcowym etapie rozwoju jest lepsze przewietrzanie dolnych partii łanu.

Tabela 1. Wpływ technologii siewu i stosowania nawozów Microstar PZ i Rosahumus na plonowanie rzepaku odmiany Domino, Piaski, 2012 rok

Technologia siewu	System nawożenia przedsiewnego	Plon (kg/ha)
siew tradycyjny – rozstawa rzędów 22 cm, 3,3 kg nasion/ha	NPKS 32-60-180-12	2,895
siew w szerokie rzędy – rozstawa rzędów 45 cm, 1,8 kg nasion/ha	NPKS + Microstar PZ (25 kg/ha)	3,335
siew w szerokie rzędy – rozstawa rzędów 45 cm, 1,8 kg nasion/ha	NPKS + Rosahumus (5 kg /ha)	3,680
siew w szerokie rzędy – rozstawa rzędów 45 cm, 1,8 kg nasion/ha	NPKS + Rosahumus (5 kg/ha) + Microstar PZ (30 kg/ha)	4,195

Technologia ochrony fosforu przy uprawie rzepaku

Microstar PZ zawiera 10% N, 40% P2O5, 2% Zn i siarkę. Microstar PMX – 38% P2O5, 3% MgO, siarkę i zestaw wszystkich mikroelementów. Nawozy mają postać mikrogranulatu (0,5–1 mm), całkowicie rozpuszczalnego w wodzie. 1 kg nawozu zawiera mniej więcej 1 000 000 mikrogranulek. Fosfor w nawozach Microstar występuje w postaci połączeń organicznych z systemu TPP – technologii ochrony fosforu – dzięki czemu jest dostępny dla roślin prawie w 100%, niezależnie od odczynu gleby. Precyzyjne dozowanie nawozu wraz z siewem nasion, w ilości 20–30 kg/ha, pozwala obniżyć dawki fosforu o 50%, co przy obecnych cenach tradycyjnych nawozów fosforowych daje ogromne oszczędności. Ponadto wysoka zawartość cynku zwiększa odporność roślin na jesienne chłody oraz poprawia wykorzystanie fosforu i azotu z gleby.

Fosfor w nawozach Microstar występuje w postaci połączeń organicznych z systemu TPP – technologii ochrony fosforu – dzięki czemu jest dostępny dla roślin prawie w 100%.

Bardzo korzystna jest także zawartość siarki, która jest niezbędna do budowy aminokwasów siarkowych, tj. metioniny i cysteiny. Dlatego wpływa na właściwe wykorzystanie nawozów azotowych.

Dzięki wprowadzeniu łatwo dostępnych składników pokarmowych w bezpośrednie sąsiedztwo nasion rośliny od kiełkowania rozwijają się prawidłowo, są mniej wrażliwe na niekorzystne warunki atmosferyczne (susza, chłody, nadmiar wody) i glebowe (kwaśny odczyn gleby, złe stosunki wodno-powietrzne). W dalszym etapie rozwoju rośliny korzystają już z fosforu podanego rzutowo na całą powierzchnię pola.

W latach, kiedy ceny nawozów NPK i fosforowych były niskie, nawożenie startowe było mniej popularne wśród polskich rolników, ale w obecnej sytuacji bardzo wysokich cen wszystkich nawozów – azotowych, fosforowych, a ostatnio także potasowych – stosowanie nawożenia startowego nawozami Microstar PZ/PMX to doskonały sposób na obniżenie kosztów i poprawę opłacalności uprawy rzepaku.

Tabela 2. Wpływ stosowania nawozów Microstar PMX i Rosahumus na plonowanie rzepaku ozimego DK Exquisite, uprawianego w szerokich rzędach, Uniwersytet Przyrodniczy Poznań, Różanna, 2014 rok

Kombinacja	Plon (kg/ha)
siew w szerokie rzędy – NPK	4,230
siew w szerokie rzędy – NPK + Rosahumus (6 kg/ha), oprysk gleby	5,334
siew w szerokie rzędy – NPK + Microstar PMX (20 kg/ha)	5,350

Uprawa rzepaku w szerokich rzędach

Najważniejsze aspekty technologii uprawy rzepaku w szerokich rzędach to:

• 
Siew punktowy siewnikiem pneumatycznym z wymienionymi tarczami do nasion drobnych z aplikatorem do mikrogranulatu (firm APV lub Delimbe) lub co 2.–3. redlicę w siewnikach mechanicznych, w rozstawie 45 cm na 6–8 cm w rzędzie + zamontowany dozownik do mikrogranulatu.
• 
Obsada – mniej więcej 30 roślin na 1 m2, wysiew nasion – mniej więcej 1,5 kg/ha.
• Nawożenie nawozami Microstar PZ/PZ Max/PMX w dawce 20–25 kg/ha + poprawa żyzności i sprawności biologicznej gleb – Rosahumus (3–6 kg/ha) + Rhizosum N plus (25 g/ha).
• Możliwość obniżenia dawki fosforu stosowanego na całą powierzchnię pola o 20–50%.
• Zbiór 7–10 dni później niż w przypadku siewu tradycyjnego w celu wykorzystania w pełni potencjału plonotwórczego rzepaku.