Rdze atakują plantacje zbóż

Zboża oraz trawy uprawne są porażane przez różne gatunki grzybów z rodzaju Puccinia spp. Rdze są bezwzględnymi, wyspecjalizowanymi patogenami, które corocznie powodują znaczne straty w ilości i jakości otrzymywanych plonów. W minionym sezonie obserwowano lokalnie wysokie porażenie plantacji zbóż rdzami, szczególnie aktywnymi gatunkami były Puccinia striiformis, a także P. recondita i P. graminis.

Szkodliwość rdzy zbóż polega głównie na istotnym zredukowaniu powierzchni asymilacyjnej oraz wzmożeniu transpiracji, a także zakłóceniu procesów przemieszczania się wody i metabolizmu fotosyntezy. Porażone rośliny zbóż dają zdrobniałe ziarno o mniejszej wartości odżywczej. Szkodliwość choroby zależy głównie od nasilenia epidemii. Na rozwój choroby mają wpływ warunki lokalne oraz atmosferyczne panujące w czasie sezonu wegetacyjnego. Największe zagrożenie dla rozwoju roślin i dalszych infekcji występuje wtedy, gdy objawy rdzy pojawiają się na liściu podflagowym i flagowym. Takie infekcje przy dużym nasileniu mogą mieć istotny wpływ na końcowy plon, a straty mogą wynieść powyżej 80%.

Czy wiesz, że…

W przypadku najważniejszych gatunków zbóż uprawianych w Polsce, tj. pszenicy, pszenżyta, żyta, jęczmienia, największe szkody powodują: rdza brunatna, której sprawcą jest grzyb Puccinia recondita, P. graminis – rdza źdźbłowa, P. striiformis – rdza żółta, P. hordei – rdza karłowa jęczmienia, a także P. coronta – rdza koronowa owsa. Ponadto niektóre z wymienionych gatunków rdzy zdolne są do wytwarzania ras specjalnych, które są wyspecjalizowane w porażaniu poszczególnych gatunków zbóż.

Objawy rdzy

Symptomy rdzy obserwowane są na roślinach żywicielskich na częściach nadziemnych, tj. liściach, źdźbłach, pochwach liściowych, kłosach. W początkowej fazie rozwoju choroby na roślinach zbóż wszystkich gatunków obserwowane są drobne rdzawo-pomarańczowe plamy (uredinia) na blaszce liściowej. Początkowo są pojedyncze, wraz z kolejnymi infekcjami wtórnymi cała powierzchnia liścia może zostać pokryta urediniami, czyli skupieniami urediniospor – zarodników propagacyjnych. Kolejny etap rozwoju to koniec okresu wegetacyjnego i zasychania blaszki liściowej. Na porażonych liściach i źdźbłach obserwowane są czarne punkty – telia. Utwory te to skupienia teliospor – zarodników przetrwalnikowych, umożliwiających przezimowanie patogenu. Żyto – porażane jest przez trzy gatunki rdzy: P. graminis, P. recondita f.sp. secalis i P. striiformis. W przypadku rdzy brunatnej żyta na żywicielach pośrednich (farbownik lekarski, krzywoszyj polny) na górnej stronie liści tych roślin obserwowane są żółto-brunatne plamy z widocznymi w środkowej części czarnymi punkcikami (spermogoniami), później na dolnej stronie występują żółto-pomarańczowe skupienia ecjów. Na liściach żyta obserwowane są żółto-brunatne poduszeczki/plamki (uredinia). Urediniospory są zarodnikami, które odpowiadają za infekcje wtórne w czasie sezonu wegetacyjnego. Pod koniec sezonu wegetacyjnego na dolnej stronie liści formują się brunatno-czarne plamki (telia). Podobne objawy odnotowywane są na roślinach żyta w przypadku rdzy źdźbłowej P. graminis. Natomiast rdza żółta powoduje bardzo specyficzne objawy w postaci uredinii, które mają dosyć jaskrawy żółty kolor, są ułożone równolegle do nerwów na blaszce liściowej. Ich ułożenie jest regularne – długie, koralikowate skupienia. Objawy obserwowane są na nadziemnych, zielonych częściach rośliny. W przypadku młodych siewek uredinia mogą być rozrzucone w sposób nieregularny. Pszenica – gatunek najważniejszy pod względem ekonomicznym spośród wszystkich gatunków zbóż – porażana jest przez P. graminis f.sp. tritici, P. recondita f.sp. tritici oraz P. striiformis. W przypadku P. recondita f.sp. tritici na górnej stronie blaszek liściowych występują rdzawe, owalne uredinia. W wyniku pęknięcia skórki skupienia zarodników są odsłonięte, a powierzchnia uredinii jest matowa. Telia tworzą się na żółknących, zasychających blaszkach liściowych, na ich spodniej stronie. Powierzchnia teliów jest błyszcząca, ponieważ teliospory do końca okresu wegetacyjnego pozostają okryte. Objawy w przypadku P. graminis f.sp. tritici są podobne zarówno na liściach, pochwach liściowych, kłosach, jak i źdźbłach. Pierwsze objawy odnotowywane są w drugiej połowie czerwca lub na początku lipca. Na porażonych częściach roślin widoczne są początkowo kreskowate, rdzawe uredinia, a następnie z chwilą zasychania liści tworzą się czarne skupienia telii.

Zarówno uredinia, jak i telia tworzą się w miejscu pęknięcia skórki, przypominają poduszeczkowatą strukturę ze względu na to, że tworzone są poprzez skupienia zarodników, tworzących się w tych strukturach. W przypadku rdzy żółtej objawy obserwowane na nadziemnych, zielonych częściach roślin są identyczne, jak w przypadku objawów opisanych na pszenicy.

W ochronie zbóż przed rdzami wykorzystuje się metody agrotechniczne, hodowlane, mechaniczne oraz chemiczne. Działania prewencyjne polegają przede wszystkim na:

• terminowym wykonywaniu podorywek i orek niszczących porażone samosiewy zbóż;
• unikaniu przenawożenia N oraz zbyt gęstego siewu, który sprzyja infekcjom;
• zachowaniu optymalnego nawożenia K, P;
• niszczeniu żywicieli pośrednich;
• odpowiednim doborze odmian tolerancyjnych lub odpornych.

Etiologia

Rdze, jako patogeny roślin zbożowych, wyróżniają się zarówno cechami biologicznymi, jak i epidemiologicznymi. W cyklu rozwojowym rdzy wyróżniamy pięć różnych typów zarodników, które pełnią ściśle określoną funkcję w procesie porażania roślin. Jedynie trzy z nich są w stanie porażać rośliny: ecjospory, bazydiospory, urediniospory. Rola każdego z zarodników w rozwoju epidemii jest odrębna. Dlatego też w przypadku rdzy mówi się o polimorfizmie, czyli wielopostaciowości zarodników, które pełnią ściśle określoną funkcję w cyklu rozwojowym. Pod względem epidemiologicznym ważną cechą rdzy jest to, że zarodniki zdolne są do infekowania bez kropli wody. Możemy je podzielić na jednodomowe (np. rdza żółta), czyli takie, w których pełny cykl rozwojowy odbywa się na jednej roślinie, oraz rdze dwudomowe, które do przejścia pełnego cyklu rozwojowego potrzebują dwóch roślin żywicielskich – pierwsza roślina to żywiciel pośredni, na którym rozwijają się spermogonia i ecja, druga to żywiciel ostateczny, na którym rozwijają się uredinia i telia. U większości gatunków rdzy utworem zimującym są teliospory – zarodniki przetrwalnikowe, ale w resztkach roślin i samosiewach może zimować także grzybnia, a sporadycznie także urediniospory. Omawiane gatunki rdzy do rozwoju potrzebują stosunkowo wysokich temperatur (10–20˚C), wysokiej wilgotności oraz ciepłej pogody zwłaszcza na początku rozpoczynającego się cyklu rozwoju patogenu oraz początkowym infekcjom. Bardzo wysoka temperatura, w przypadku rdzy źdźbłowej powyżej 20˚C, powoduje obumieranie pęcherzyków rdzy, ograniczając tworzenie zarodników i powstanie epifitoz.

Ochrona chemiczna

Zalecane jest prowadzenie lustracji plantacji od początku sezonu wegetacyjnego w przypadku zbóż ozimych, a później jarych w celu możliwie szybkiego wykrycia pierwszych ognisk choroby na polu i wykonania pierwszych zabiegów chemicznych przed wystąpieniem epidemii. Pierwsze zabiegi o działaniu zapobiegawczym kontaktowym w przypadku rdzy zalecane są w terminie T1. W przypadku dużego zagrożenia zbóż rdzami wskazane jest powtarzanie zabiegów chemicznych. Zaleca się stosowanie preparatów stymulujących naturalną odporność roślin. Jednym z takich środków jest Fosfiron Mg i Cu. Należy go stosować jesienią po wytworzeniu 6 liści oraz wiosną po ruszeniu wegetacji i przed kłoszeniem. Bardzo dobre efekty odnotowano przy użyciu Fosfironu Mg, zawierającego aktywny fosforyn magnezu. Fosforyny są skuteczne i pomocne w ochronie zbóż przed chorobami grzybowymi, ponieważ działają jako silny środek odżywczy uzupełniający niedobory fosforu i magnezu. Zwiększają odporność roślin na niekorzystne warunki atmosferyczne i siedliskowe, stymulując przy tym mechanizmy obronne roślin. Preparatami polecanymi w ochronie przed rdzami są fungicydy z grupy IBE, triazoli, morfolin. Jednym z preparatów z grupy triazoli jest Bumper 250 EC – zawierający propikonazol. Zalecana dawka preparatu zarówno w przypadku pszenicy ozimej, jak i jęczmienia jarego to 0,5 l/ha. Termin stosowania środka Bumper 250 EC w przypadku pszenicy ozimej przypada na fazę strzelania w źdźbło do końca fazy kłoszenia (BBCH30-59), w jęczmieniu jarym zaś od końca fazy krzewienia do początku fazy kłoszenia (BBCH 29-51). Obecnie do zwalczania rdzy polecany jest także Bumper Super 490 EC , który zawiera dwie substancje: prochloraz (z grupy imidazoli) oraz propikonazol (z grupy triazoli). Preparat ten może być stosowany w przypadku żyta oraz ozimych i jarych odmian pszenicy, pszenżyta, jęczmienia. We wszystkich uprawach zalecana jest dawka 1 l/ha. Oba wyżej wymienione produkty zwalczają także szereg innych chorób, m.in. mączniaka prawdziwego, septoriozę liści i plew, rynchozporiozę oraz plamistość liści. Kolejnym również skutecznym preparatem w zwalczaniu różnych gatunków rdzy jest Chefara 330 EC . Środek zawiera propikonazol i cyprokonazol z grupy triazoli. Wykazuje działanie systemiczne. Chefara 330 EC zalecana jest do stosowania zapobiegawczego, interwencyjnego oraz wyniszczającego. Preparat ten polecany jest do ochrony m.in. żyta oraz ozimych i jarych odmian pszenicy, jęczmienia i pszenżyta w dawce 0,5 l/ha. Spekfree 430 SC, zawierający tebukonazol, to preparat z grupy konazoli-triazoli do stosowania zapobiegawczego i interwencyjnego. Wykazuje działanie układowe. Jest zalecany w uprawach pszenicy ozimej i jęczmienia jarego w dawce 0,6 l/ha. Na plantacjach pszenicy ozimej skutecznie ogranicza rdzę brunatną, a w przypadku jęczmienia rdzę jęczmienia. Kolejnym preparatem, który również zawiera tebukonazol, jest Orius Extra 250 EW . Środek wykazuje działanie systemiczne i jest przeznaczony do stosowania zapobiegawczego i interwencyjnego w ochronie jęczmienia jarego – zwalcza rdzę jęczmienia. Środek ten zaleca się stosować w dawce 1–1,25 l/ha – wyższą dawkę stosuje się w warunkach silnego zagrożenia chorobą. Preparat stosowany w jęczmieniu od końca fazy krzewienia do końca fazy kłoszenia. Polecanym preparatem do stosowania zapobiegawczego przy zwalczaniu rdzy na plantacjach pszenicy ozimej oraz jęczmienia ozimego i jarego jest Tazer 250 EC zawierający azoksystrobinę z grupy strobiluryn. Wykazuje działanie wgłębne i systemiczne w ochronie przed chorobami grzybowymi na plantacjach roślin rolniczych. Polecany do zwalczania powszechnie występujących rdzy na plantacjach pszenicy ozimej oraz jęczmienia ozimego i jarego. Środek należy stosować od początku fazy strzelania w źdźbło do końca fazy kłoszenia – 1 l/ha.

Karolina Felczak