Kukurydza – podstawowe zasady agrotechniki

uprawa kukurydzy nawożenie ochrona kukurydzyKukurydza jest obok pszenicy i ryżu jedną z trzech najważniejszych roślin uprawnych w świecie. W krajach Unii Europejskiej zajmuje 11% w strukturze zasiewów. W Polsce kukurydza jest uprawiana na powierzchni około 630 tysięcy hektarów, z czego około 260 tysięcy jest uprawiane na suche ziarna, a około 370 tysięcy na kiszonkę z całych roślin (2007 rok).

Ziarno kukurydzy

1 kg ziarna kukurydzy zawiera: 70% skrobi, 4% tłuszczu, 9, 5% białka, 3% włókna surowego i 1, 5% popiołu. O wyższej wartości energetycznej ziarna kukurydzy w stosunku do innych zbóż decyduje wyższa zawartość tłuszczu. W połączeniu z niską zawartością włókna surowego i brakiem substancji antyżywieniowych kukurydza jest idealną paszą dla zwierząt monogastrycznych (jednożołądkowych): świń i drobiu. Jednak białko kukurydzy – zeina jest gorszej jakości niż w innych zbożach, dlatego w mieszankach z kukurydzą konieczny jest dodatek komponentów wysokobiałkowych.

Wydajność uprawy kukurydzy

Kukurydza jest rośliną bardzo wydajną. Według Prof. Michalskiego z AR w Poznaniu z 1ha udanej plantacji można zebrać 80-100 kwintali suchego ziarna, wyżywić 2-3 bukaty, odchować 22-28 tuczników lub wyprodukować 13-15 tys. litrów mleka. Można również wyprodukować 3336 l etanolu (przy plonie 80 q/ha).

Odmiany kukurydzy

Dobór odmian

Podstawą sukcesu w produkcji kukurydzy jest dobór odmian mieszańcowych o odpowiedniej wczesności dla danego rejonu uprawy oraz dostosowanych do kierunku użytkowania.

Wczesność mieszańców określa się liczbą FAO. Mieszańce wcześniejsze mają mniejszą liczbę FAO niż mieszańce późniejsze. Szybciej akumulują suchą masę i przy zbiorze mają mniejszą zawartość wody w ziarnie lub w całych roślinach. W Polsce, pod względem wczesności, wyróżniamy mieszańce bardzo wczesne, FAO poniżej 200, wczesne FAO 200-220, średniowczesne FAO 230-250 i średniopóźne FAO 260-300.

Mieszańce średniopóźne są przeznaczone do uprawy w najcieplejszych rejonach kraju, w rejonie południowo-zachodnim i południowo-wschodnim, gdzie w korzystnych latach mogą wydać bardzo dobre plony suchego ziarna lub ogólnej suchej masy w uprawie na kiszonkę. Nie są one zalecane do uprawy w innych rejonach kraju. W tym rejonie oczywiście mogą być uprawiane zarówno mieszańce średniowczesne jak i wczesne, jeśli jest to podyktowane względami organizacyjnymi lub po zbiorze kukurydzy wysiewa się pszenicę ozimą.

W rejonie środkowym zaleca się uprawę mieszańców średniowczesnych i wczesnych. W rejonie północnym, o najmniej korzystnych warunkach termicznych, zaleca się uprawę mieszańców bardzo wczesnych i wczesnych.

W uprawie na ziarno, która również rozwija się w tym rejonie nie powinno się wysiewać mieszańców późniejszych niż o liczbie FAO 220.

Na kiszonkę, której uprawa w tym rejonie dominuje, dopuszcza się również możliwość uprawy mieszańców średniopóźnych, ale nie powinny to być mieszańce późniejsze niż FAO 240. Trzeba jednak pamiętać, że większą koncentrację energii w kiszonce zapewniają mieszańce wcześniejsze.

Poza tym wybierając mieszaniec do uprawy na kiszonkę należy zwracać uwagę na udział plonu suchej masy kolb w ogólnym plonie suchej masy. Mieszańce wykazują różnice pod względem tej cechy. Wysoki udział kolb w plonie, ponad 50 %, zapewnia produkcję kiszonki wysokoenergetycznej. Udział kolb w ogólnym plonie suchej masy kiszonki jest zwiększany również przez wyższe cięcie roślin (40 -50  cm nad ziemią).

Innym sposobem produkcji kiszonki wysokoenergetycznej jest uprawa mieszańców ziarnowych typu „generatywnego”. Takie mieszańce, uprawiane według zasad prawidłowej agrotechniki, zapewniają bardziej korzystny udział kolb (ziarna) w kiszonce w stosunku do mniej strawnych części wegetatywnych.

Uprawa kukurydzy

Warunki środowiskowe i miejsce w zmianowaniu

Zaletą uprawy kukurydzy jest możliwość jej uprawy na znacznie szerszym zakresie gleb niż pszenicy, nawet na glebach lekko kwaśnych (od pH 5, 0) i nawet na kompleksie IVb. Na analogicznych stanowiskach uzyskuje się plony dwukrotnie wyższe niż pszenicy i innych zbóż.

Niektórzy producenci traktują kukurydzę jako „pszenicę gleb lekkich” i uprawiają ją z powodzeniem nawet na glebach klasy V. Trzeba jednak pamiętać o wysokim zapotrzebowaniu kukurydzy na wodę, nie ze względu na nadzwyczajne wymagania tej rośliny, ale na wysoką produkcję suchej masy na określonej jednostce powierzchni.

Wymagania termiczne, szczególnie w warunkach Polski Północno-Wschodniej i dostęp wody (na obszarze całego kraju) są głównymi czynnikami decydującymi o powodzeniu w uprawie kukurydzy.

Zmianowanie kukurydzy

Kukurydza stosunkowo słabo reaguje na miejsce w zmianowaniu. Jeżeli nie uprawia się kukurydzy bezpośrednio na oborniku, wówczas najlepszym przedplonem są okopowe na oborniku. Bardzo dobrym przedplonem są rośliny strączkowe i motylkowe drobnonasienne, następnie mieszanki strączkowo-zbożowe.

Uprawiana po zbożach, stanowi bardzo korzystny „przerywnik” w monokulturze roślin zbożowych. Kukurydza w uprawie na ziarno może być przez wiele lat uprawiana po sobie, w monokulturze. W żadnym przypadku nie jest zalecana uprawa kukurydzy na kiszonkę  jako poplonu po życie na spasanie, lecz wyłącznie w plonie głównym. Tylko taka uprawa gwarantuje uzyskanie paszy o odpowiedniej wartości.

Uprawa gleby pod kukurydzę

Uprawa gleby pod kukurydzę rozpoczyna się już w poprzednim roku, wiąże się z dokładnym rozdrobnieniem i przykryciem resztek pożniwnych lub obornika. Obornik pod kukurydzę stosujemy wyłącznie jesienią. W każdym przypadku konieczne jest wykonanie orki zimowej.

Stosowanie orki wiosennej jest niewskazane, gdyż wiąże się z przesuszeniem gleby.  Uprawa gleby wiosną ogranicza się na glebach ciężkich do włókowania lub bronowania (gleby lekkie). Ma to na celu wyrównanie gleby i retencję wody. Przygotowanie roli do siewu polega na jej spulchnieniu na głębokość siewu tj. 4-6 na glebach cięższych i 6-8 cm na glebach lekkich.

Zwykle stosuje się agregat uprawowy – kultywator o wąskich zębach i wał strunowy, a na glebach lżejszych ciężką bronę. Na glebach cięższych niekiedy w celu ogrzania gleby trzeba zastosować kultywator o sztywnych łapach. Na ogół uprawa przedsiewna wiąże się z przykryciem nawozów mineralnych.

Polecene artykuły:

 

Nawożenie kukurydzy

Nawożenie organiczne kukurydzy

Nawożenie kukurydzy jest uzależnione od naturalnej zasobności gleby, przedplonu i wysokości oczekiwanego plonu ziarna lub zielonej masy do zakiszania oraz od odległości stosowania obornika lub gnojowicy w płodozmianie.

Obornik i gnojowica obok makroskładników wnoszą również mikroskładniki. W przypadku stosowania nawozów organicznych, nawożenie mineralne ma charakter uzupełniający i może być zredukowane do połowy wymaganych dawek. Obornik bydlęcy zawiera dużo potasu, a obornik od trzody chlewnej dużo fosforu. W przypadku stosowania dużych dawek obornika bydlęcego można zrezygnować ze stosowania potasu i ograniczyć zastosowanie azotu do 60 kg N i fosforu do 50 kg P2O5.

Słoma kukurydziana pozostała po zbiorach kukurydzy na ziarno ma około 40% wartości nawozowej obornika.

Zasobność gleb

Wyniki badań gleb na zawartość makroelementów na terenie całego kraju wykazały, że wapnowania wymagało 45% gleb, dodatkowo na 16% gleb było ono wskazane. Na 13% gleb potrzeba wapnowania była ograniczona, a na 26% zbędna. Prawie połowa gleb wykazała odczyn od lekko kwaśnego do zasadowego. Aż 31% gleb wykazało odczyn kwaśny, a 21% bardzo kwaśny.

Potrzeba wapnowania wielu gleb jest więc ewidentna. Wapno jest nie tylko składnikiem budulcowym każdej komórki roślinnej, ale jest niezbędne do prawidłowego pobierania innych makro i mikroskładników.

Niedobór magnezu występujący w około 1/3 gleb w Polsce, szczególnie na glebach lekkich, może bardzo niekorzystnie wpłynąć na plon kukurydzy. Przy wapnowaniu gleb ubogich w magnez zaleca się stosowanie wapna węglanowo-magnezowego w ilości 2-4 t/ha, w zależności od odczynu gleby.

35% gleb wykazało wysoką lub bardzo wysoką, a 27% średnią zawartość fosforu, podczas gdy 37% niską lub bardzo niską zawartość tego składnika. Mniej niż ¼ gleb miało wysoką lub bardzo wysoką, 28% średnią i 57% niską i bardzo niską zawartość potasu. Znajomość zawartości składników pokarmowych w własnych glebach jest niezbędna do określenia prawidłowych dawek nawożenia mineralnego.

Wytworzenie 1 tony ziarna z odpowiednią ilością słomy wymaga 25 kg N, 12 kg P205, 30 kg K20, 10 kg MgO, 4 kg S (siarki). Wytworzenie 10 ton kiszonki wymaga 30 kg N, 18 kg P2O5, 35 kg K20, 5 kg S. W zależności od zasobności gleby zaleca się następujący poziom nawożenia: 120-160 kg N, przed siewem w formie mocznika, 80-120 kg P2O5 i 140-180 kg K2O.

Nawożenie kukurydzy fosforem, potasem i mikroelementami

Fosfor i potas w formie superfosfatu i soli potasowej można stosować jesienią przed orką zimową. Często stosuje się te składniki przedsiewnie w formie wieloskładnikowych nawozów np. polifoska „6” (6% N, 20 % K20, 30% P2O5) lub Kemira corn (6% N, 20% K2O, 28 % P2O5, 7% Ca + mikroelementy Cu, B, S, Mn, Zn, Fe). W nowoczesnej technologii uprawy kukurydzy często fosfor wysiewa się „pod korzeń”, jeśli siewnik do nasion jest wyposażony w aplikator nawozu. Stosuje się najczęściej fosforan amonu. Można wówczas dawkę fosforu obniżyć o 1/3 dawki.

Nawożenie kukurydzy azotem

Azot stosuje się najczęściej jednorazowo, przedsiewnie w formie nawozów wolnodziałających np. mocznika lub siarczanu amonu. Azot pobierany jest przez kukurydzę przez cały okres wegetacji, przy czym najintensywniej w okresie od początku kwitnienia do dojrzałości mlecznej. Stosowanie azotu w pogłównie, w formie saletry amonowej, wiąże się z ryzykiem trwałego uszkodzenia roślin. Jest uzasadnione stosowanie nawożenia w formie RSM, jeśli są dostępne urządzenia do rzędowego rozlewania tego nawozu.

Niedobór fosforu w uprawie kukurydzy

Bardzo często w okresie chłodów wiosennych uwidacznia się na kukurydzy brak fosforu. Pomimo obecności fosforu w glebie nie jest on pobierany przez korzenie roślin.  „Głód fosforowy” roślin likwiduje się poprzez stosowanie nawozów dolistnych, które zawierają fosfor, inne makroskładniki a ponadto mikroelementy.

Agrosimex posiada w swojej ofercie nawozy dolistne, Rosasol 15: 30: 15 i Rosasol Mikro, które efektywnie likwidują niedobory makro i mikroelementów i jak wykazują badania przeprowadzone w IHAR wpływają nie tylko na kondycję roślin, ale zwiększają istotnie plony ziarna i kiszonki. Bardzo dobre efekty powoduje również stosowanie nawozów dolistnych zawierających cynk (np., Zinc 750), gdyż polskie gleby wykazują deficyt tego pierwiastka.

kukurydza niedobory fosforu nawożenie
objaw niedoboru fosforu na liściu kukurydzy

Polecane artykuły:

 

Siew kukurydzy

Termin siewu kukurydzy jest uzależniony od temperatury gleby w warstwie ornej: powinna ona wynosić 6-8 °C. Wskaźnikiem fenologicznym rozpoczęcia siewu kukurydzy jest kwitnienie tarniny, porzeczki czarnej, czereśni i mniszka. Na południu i zachodzie termin ten przypada w 3 dekadzie kwietnia, na wschodzie i północy między 1 i 5 maja.

Opóźnienie terminu siewu zarówno na ziarno jak i na kiszonkę, a zwłaszcza na ziarno, wiąże się z obniżeniem plonu. Ma to związek z optymalnym wykorzystaniem wody. Skróceniu ulega także okres wegetacji i występuje ryzyko niepełnego dojrzenia roślin jesienią.

Przyśpieszenie siewów sprawia, że nasiona w glebie są narażone na zbyt powolne kiełkowanie i są opanowywane przez bakterie i grzyby. Jest też wówczas ryzyko uszkodzenia roślin przez przymrozki wiosenne.

Optymalna gęstość siewu powinna zapewnić około 80 tys. roślin na ha przy uprawie na ziarno i około 100 tys. przy uprawie na kiszonkę. Bardzo często popełnianym błędem, zwłaszcza przy uprawie kukurydzy na kiszonkę, jest nadmierne zagęszczenie roślin. Prawidłową obsadę roślin zapewnia wyłącznie wysiew nasion siewnikiem punktowym.

Równomierne rozmieszczenie nasion w rzędach jest uzależnione od prędkości jazdy – nie powinna ona przekraczać 6 km/godz. Średnia głębokość siewu wynosi 6 cm (4-6 cm na glebach zwięzłych i 6-8 cm na glebach lekkich). Nasiona powinny być precyzyjnie umieszczone na twardym podłożu i mieć kontakt z podsiąkającą wodą. Zbyt głęboka uprawa przedsiewna powoduje brak takiego kontaktu i wówczas rośliny kiełkują nierównomiernie.

uprawa kukurydzy nawożenie
Wschodzące rośliny

Ochrona kukurydzy

Zwalczanie chwastów w kukurydzy

Wolny początkowy wzrost kukurydzy powoduje duże zagrożenie ze strony chwastów. Konieczne jest stosowanie selektywnych herbicydów. Chwasty można zwalczać zarówno herbicydami stosowanymi przedwschodowo (doglebowo) jak powschodowo (nalistnie).

Herbicydy powinny być ekonomiczne w stosowaniu i skuteczne w zwalczaniu chwastów. Ponadto musza być selektywne w stosunku do uprawianych odmian. Dotyczy to w szczególności herbicydów z grupy sulfonylo mocznikowych (Titus 25 WG, Milagro 040 SC i MaisTer 310 WG).

Rośliny na odchwaszczonym polu

Zwalczanie szkodników w kukurydzy

W niektórych rejonach kraju kiełkujące rośliny są narażone na atak ze strony much ploniarki zbożówki, które nakłuwają rośliny i znoszą jaja. Wylęgłe larwy niszczą stożki wzrostu i zawiązki liści, powodując nadmierne krzewienie roślin oraz żółknięcie i skręcanie się środkowych liści i zniekształcenie pozostałych liści.

Uszkodzenie liści jest przyczyną zahamowania wzrostu, silniejszego opanowania roślin przez głownię guzowatą. W konsekwencji następuje spadek plonu i pogarsza się jego jakość. Ploniarkę zwalcza się poprzez oprysk insektycydem w fazie szpilkowania roślin.

Bardzo groźnym szkodnikiem w cieplejszych rejonach kraju jest omacnica prosowianka. Jej larwy uszkadzają łodygi i kolby żerując w tkankach roślinnych. Wtórnym efektem jest porażenie miejsc żerowania przez grzyby fuzaryjne wytwarzające bardzo groźne dla zdrowia zwierząt i ludzi związki chemiczne – mikotoksyny.

Rośliny wskutek żerowania omacnicy ulegają złamaniu, a kolby bardzo często opadają na ziemię. Stosowanie chemicznych zabiegów przeciwko omacnicy jest bardzo utrudnione, gdyż motyle składają jaja w okresie poprzedzającym wytwarzanie męskich kwiatostanów (wiech), gdy łan kukurydzy osiąga ponad 2 m wysokości.

Innym groźnym szkodnikiem kukurydzy, który zadomowił się w ostatnich latach jest zachodnia stonka kukurydziana korzeniowa. Jej larwy niszczą korzenie, a dorosłe chrząszcze ziarno w kolbach. Stonka kukurydziana jest w Polsce szkodnikiem kwarantannowym; podlega obowiązkowemu zwalczaniu.

Polecane artykuły:

 

Zbiór i zagospodarowanie kukurydzy

Kukurydza na kiszonkę

Zbiór kukurydzy na kiszonkę następuje, gdy ziarno jest w fazie dojrzałości woskowej, a części wegetatywne nie są podeschnięte. Optymalna zawartość suchej masy w całych roślinach powinna wynosić 30-32%, a w kolbach 45-50%. Obecnie do uprawy na kiszonkę stosuje się odmiany mieszańcowe, które wykazują tzw. efekt „stay green” – charakteryzują się wydłużoną zielonością roślin, w okresie dojrzewania ziarna. Umożliwia to wydłużoną asymilację oraz bardziej wydłużony zbiór.

Warunkiem uzyskania dobrej kiszonki jest dokładne pocięcie masy kiszonkowej, uszkodzenie każdego ziarniaka oraz stworzenie warunków do beztlenowej fermentacji bakterii kwasu mlekowego poprzez dobre ugniecenie i okrycie pryzmy. Kiszonkę do spasania uzyskuje się po około 6 tygodniach fermentacji.

W naszych warunkach zbiór kukurydzy na kiszonkę, w zależności od warunków pogodowych i rejonu kraju przypada od połowy do końca września. Po wystąpieniu jesiennych przymrozków zbiór powinien być wykonany jak najszybciej, gdyż następuje pogorszenie jakości surowca do zakiszania.

Kukurydza na ziarno

Zbiór kukurydzy na ziarno następuje, gdy osiąga ona dojrzałość omłotową tj., gdy zawartość wody w ziarnie spada do 38%. Objawem pełnej dojrzałości ziarna jest pojawienie się u nasady ziarna, przy zarodku, tzw. czarnej plamki. Ziarno od kombajnu musi być natychmiast dosuszone do około 15% zawartości wody, gdyż w przeciwnym razie ulega zepsuciu, jeśli nie jest schłodzone.

Koszty suszenia ziarna są stosunkowo wysokie i stanowią około 1/3 całkowitych kosztów produkcji. Nie można jednak tych kosztów uniknąć, jeśli ziarno ma być produktem towarowym.

Jeśli ziarno jest wykorzystywane jako pasza we własnym gospodarstwie lub do przetwórstwa gorzelniczego, można go konserwować na mokro w rękawach foliowych. Technologia konserwacji na mokro jest relatywnie tania w stosunku do suszenia ziarna i jest coraz powszechniej stosowana.

Dr inż. Roman Warzecha
Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin