Główne szkodniki zbóż

Do najbardziej szkodliwych i inwazyjnych szkodników w zbożach zalicza się: mszyce zbożowe, ploniarkę zbożówkę oraz skrzypionki – zbożową i błękitek.

Skrzypionka zbożowa (Oulema melanopa) i skrzypionka błękitek (O. lichenis) występują powszechnie i zazwyczaj razem na wszystkich gatunkach zbóż uprawianych w Polsce. Najsilniej przez te szkodniki porażana jest pszenica ozima oraz jęczmień jary. Owad dorosły skrzypionki błękitek jest jednolicie niebieski lub niebiesko-zielony, natomiast skrzypionka zbożowa ma czarną głowę, a odnóża koloru czerwono- pomarańczowego. Chrząszcze zimują w ściółce rowów, traw, łąk i pastwisk. Jaja są pomarańczowożółte, cylindryczne, składane pojedynczo lub po 2–4 sztuki wzdłuż nerwów. Larwy obu gatunków brunatno-żółte, pokryte odchodami pełniącymi funkcję ochronną przed promieniowaniem słonecznym oraz drapieżcami. Przepoczwarzenie larwy skrzypionki zbożowej odbywa się w glebie. Natomiast larwy skrzypionki błękitek przepoczwarzają się na roślinach (liście, źdźbła) w małych, białych kokonach.

Szkodliwość i objawy żerowania skrzypionek

Szkodliwość obu gatunków związana jest z redukcją powierzchni asymilacyjnej liści plonotwórczych (liść flagowy, podflagowy), w okresie suszy znacznie ogranicza transport składników pokarmowych do kłosa. W czasie epidemicznego pojawu szkodników powierzchnia liści może zostać zredukowana nawet do 60%, przy stracie plonu sięgającej do 30%. Objawy obserwowane w przypadku żerowania owadów dorosłych skrzypionki zbożowej to wygryzione kreskowe otwory na liściach, larwy wygryzają warstwę miękiszową, zostawiając jedynie warstwę dolną. Takie same objawy obserwowane są przy żerowaniu skrzypionki błękitek.

Mszyce zbożowe

Na plantacjach zbóż występuje kilka gatunków mszyc: mszyca zbożowa (Sitobion avenae), mszyca czeremchowo-zbożowa (Rhopalosiphum padi), mszyca różano-trawowa (Metopolophium dirhodum). Wszystkie porażają uprawiane gatunki zbóż i traw w Polsce. Żywicielem zimowym mszycy czeremchowo-zbożowej jest czeremcha, mszycy różano-trawowej – róże, a mszyca zbożowa zimuje na trawach i zbożach.

Szkodliwość i objawy żerowania mszyc

Przy masowym pojawie mszyce wysysają sok komórkowy z tkanek roślin i wydzielają rosę miodową. Największe szkody wyrządzają w okresie między kwitnieniem a dojrzałością mleczną. Od dojrzałości woskowej szkodliwość się zmniejsza. Największy wpływ na plon mają tylko wtedy, gdy zaatakowane są kłosy, a nie liście. Po żerowaniu mszyc odnotowuje się zdecydowanie mniejsze ziarniaki, zmniejszenie masy ziarna oraz zawartości białka. Mszyce można zaobserwować na nadziemnych częściach rośliny. W miejscu ich żerowania często występuje charakterystyczna rosa miodowa, którą wydzielają. Na liściach, gdzie wysysały sok, pojawiają się białawe przejaśnienia. Mszycę zbożową znajduje się na kłosach, mszycę różano-trawową na liściach, a czeremchowo-zbożową na źdźbłach i szypułkach kłosków. Mszyce zbożowe zimują w postaci jaj. Wczesną wiosną wylatują tzw. fundatrix. W sposób bezpłciowy rozwijają się najpierw bezskrzydłe, potem uskrzydlone pokolenia. Opuszczają one żywiciela zimowego i zasiedlają zboża. Jesienią osobniki płciowe zasiedlają żywiciela zimowego. Samice składają jaja, które zimują. Najlepsze warunki dla rozwoju mszyc są podczas ciepłej, suchej pogody.

Ploniarka zbożówka

Oscinella frit jest gatunkiem muchówki, która żeruje na wszystkich gatunkach zbóż, kukurydzy, a także na niektórych trawach. Zagrożenie odnotowywane jest przede wszystkim na późnych zasiewach wiosennych. Zniszczenie dojrzewających ziarniaków prowadzi często do obniżki plonów o 10%, mimo że na polu nie jest to zauważalne aż w takim zasięgu. W roku występują trzy pokolenia. Larwy zimują w zbożach lub trawach, przepoczwarzają się w miesiącach wiosennych (marzec, kwiecień). Pierwszy lot odnotowywany jest na przełomie kwietnia i maja. Jaja na zbożach składane są do fazy 4 liści. Muchówki następnego pokolenia składają jaja w zawiązkach ziarniaków w czerwcu i lipcu. Trzecie pokolenie zaś od sierpnia do października atakuje samosiewy zbóż, międzyplony oraz zasiewy zbóż ozimych. Ploniarka zbożówka preferuje siedliska wilgotne, szkody na zbożach zdarzają się przede wszystkim w ciepłych latach. Głównymi objawami żerowania ploniarki zbożowej na liściach sercowych młodych roślin są żółknięcie oraz możliwość łatwego wyjęcia liścia. Podstawa liści wykazuje ślady żerowania oraz objawy zgnilizny. Można także znaleźć larwy 2–4 mm lub poczwarki. W ziarniakach jęczmienia, owsa – głównie w czasie dojrzałości mlecznej – widoczne są żerujące larwy, poczwarki lub też puste bobówki.

Profilaktyka ochrony zbóż przed szkodnikami

• „„Płodozmian jest to podstawowy element obniżania liczebności szkodnika.
• Prawidłowo prowadzona agrotechnika. Zabiegi agrotechniczne, np. orka, kultywatorowanie, bronowanie itp. – niszczą larwy i poczwarki.
• Zrównoważony program nawożenia plantacji roślin zbożowych wpływa na zdrowotność roślin i potencjał obronny, a także zdolności regeneracyjne.
• Dbanie o populację naturalnych drapieżców szkodników.

Ochrona chemiczna

Ochrona chemiczna powinna zostać rozpoczęta po przekroczeniu progu ekonomicznej szkodliwości danego szkodnika. Do zwalczania wyżej wymienionych szkodników polecane są środki należące do grupy fosforoorganicznych, karboksyamid oraz pyretroidów.
Preparaty reprezentujące grupę pyretroidów to Cyperkill Max 500 SC oraz Bulldock 025 EC. Oba polecane są do zwalczania mszycy zbożowej oraz skrzypionek. Cyperkill Max 500 EC zawiera cypermetrynę.  Na roślinie działa powierzchniowo, wobec szkodnika wykazuje działanie kontaktowe i żołądkowe. Polecany w uprawie pszenicy ozimej i jarej do zwalczania mszycy zbożowej i skrzypionek, natomiast na plantacjach jęczmienia jarego zwalcza skrzypionki w dawce 0,05 l/ ha. Bulldock 025 EC zawiera beta-cyflutrynę. Preparat wykazuje działanie kontaktowe i żołądkowe, na roślinie zaś działa powierzchniowo. Na plantacjach pszenicy ozimej zwalcza mszycę zbożową. Zaleca się go stosować po wykłoszeniu, ale nie później niż do fazy mlecznej dojrzałości ziarna w dawce 0,25 l/ha.

Grupa środków fosforoorganicznych reprezentowana jest przez preparat Pyrisimex 480 EC. Substancją aktywną tego produktu jest chloropiryfos. Środek owadobójczy o działaniu kontaktowym, żołądkowym i gazowym, na roślinie działa powierzchniowo i wgłębnie. Polecany jest do zwalczania skrzypionek na plantacjach pszenicy ozimej. Preparat ten należy stosować na początku wylęgania się larw, faza rozwojowa rośliny chronionej przypada na początek kłoszenia, gdy widoczne jest ok. 30% wierzchołka kłosa – [BBCH 50-53]. Optymalna dawka preparatu to 0,5–0,6 l/ha.

Karolina Felczak