Rzepak ozimy – ochrona
 przed szkodnikami wiosennymi

Rzepak ozimy to roślina o bardzo długim okresie wegetacji. Od momentu siewu do zbioru, w zależności od regionu Polski, przebywa na polu nawet 330 dni 
i wytwarza bardzo obfitą masę zieloną. Z tego powodu jest to uprawa narażona na ataki ponad 30 gatunków owadów. Zarówno jesienią, jak i wiosną występują 
w niej szkodniki specyficzne dla danego okresu.

Dariusz Przybylski

W uprawie rzepaku ozimego jesienią największe zagrożenie stanowi 
śmietka kapuściana, ale duże znaczenie gospodarcze mogą mieć również pchełki ziemne, gnatarz, tantniś i rolnice. Wiosną pierwszymi szkodnikami nalatującymi na plantacje rzepaku ozimego są chowacze łodygowe. Najpierw pojawia się chowacz granatek, następnie chowacze brukwiaczek i czterozębny – szkodniki o dużym znaczeniu gospodarczym. W czasie tworzenia kwiatostanu oraz kwitnienia olbrzymim zagrożeniem dla uprawy rzepaku ozimego jest występujący powszechnie słodyszek rzepakowy. Natomiast w okresie tworzenia łuszczyn rzepak ozimy atakują szkodniki łuszczynowe, takie jak chowacz podobnik i pryszczarek kapustnik. Na koniec dojrzewające łuszczyny mogą być niszczone przez mszycę kapuścianą.

Rzepak ozimy – straty w plonach

Straty w plonach związane z atakiem szkodników mogą być na poziomie od kilku do kilkudziesięciu procent. Ich wielkość zależy od potencjalnego zagrożenia (tabela 1), na co poza przebiegiem pogody (wielkość i rozkład opadów, temperatura i nasłonecznienie) wpływ ma rolnik, stosując wybraną przez siebie ochronę.

Ochrona + agrotechnika

Bardzo istotny wpływ na plonowanie ma stosowana agrotechnika. Ważną rolę odgrywa dobór stanowiska oraz zespół uprawek pożniwnych i przedsiewnych. Rolnicy mają również wpływ na zastosowane nawożenie i jego efektywność. Właściwy dobór odmiany, terminowy siew rzepaku oraz ochrona przed chwastami, chorobami grzybowymi i szkodnikami umożliwiają uzyskanie wysokich ilościowo i jakościowo plonów. Ochrona rzepaku ozimego polega na wykorzystywaniu wszystkich dostępnych i skutecznych metod ich zwalczania.

Tabela 1. Charakterystyka wybranych szkodników

Szkodnik	Próg szkodliwości	Termin występowania	Charakterystyka szkodnika	Szkodliwość
chowacz granatek	20 owadów/ 6 dni w żółtym naczyniu lub 2 chrząszcze/ 25 roślin	początek–koniec marca (BBCH 20–29)	larwa – beznoga, jasnokremowa, o długości do 5 mm; dorosły osobnik – niewielki owalny chrząszcz (do 3 mm długości), czarny z granatowym połyskiem	Po rozpoczęciu wiosennej wegetacji rzepaku ozimego chowacz granatek jest najwcześniej obserwowanym szkodnikiem. Jednak do tej pory występuje on w niewielkim nasileniu i nie powoduje większych strat gospodarczych. Z jaj wylęgają się larwy, które wgryzają się w pędy i szyjkę korzeniową roślin. Na skutek uszkodzeń pędy uginają się, łamią i gniją. Po rozerwaniu złamanego pędu w jego wnętrzu widoczne są jasnokremowe larwy.
chowacz brukwiaczek	10 chrząszczy w żółtym naczyniu w ciągu kolejnych 3 dni lub 2–4 chrząszcze na 25 roślinach	początek–koniec marca (BBCH 20–29)	jajo – białe, owalne, o długości 0,6–0,8 mm, składanedo młodych części pędu; larwa – beznoga, łukowata, o długości 7 mm, białawożółta, z brązową głową w części czołowej pokrytą charakterystycznymi szczecinkami; poczwarka – szarobiała, o długości 4–6 mm; dorosły osobnik (zimujący w glebie) – ciało o długości 3–4 mm, pokryte szarymi łuskami, boki chrząszcza są lekko wypukłe, a głowa zakończona wydłużonym ryjkiem, łukowato zagiętym ku dołowi	Duże znaczenie gospodarcze dla uprawy rzepaku mają larwy chowacza brukwiaczka. Objawem żerowania są nakłucia na łodygach, tuż pod wierzchołkiem młodych pędów, które w tych miejscach z czasem grubieją i pękają. Wraz ze wzrostem pędu łodyga często wygina się w literę S. Pojawiają się na niej charakterystyczne pęknięcia, a w łodydze widoczne są ślady gromadnego żerowania. Uszkodzona łodyga łatwo ulega infekcjom przez grzyby wywołujące suchą zgniliznę kapustnych i szarą pleśń. Straty w plonie w skrajnych przypadkach mogą sięgać nawet 50%.
chowacz czterozębny	20 chrząszczy w żółtym naczyniu w ciągu 3 dni lub 6 chrząszczy na 25 roślinach	przełom marca i kwietnia (BBCH 25–39)	jajo – o długości 0,5 mm, owalne, białego koloru; larwa – beznoga, biała i zakrzywiona, o długości 4–5 mm, z brązową głową; dorosły chrząszcz – o długości 2,5–3 mm, czarne lub niebieskoczarne ciało pokryte czerwono-brązowymi krótkimi włoskami, odnóża rdzawobrązowe z ciemniejszymi stopami, na zetknięciu pokryw skrzydeł widnieje charakterystyczna jaśniejsza plamka, głowa zakończona cienkim, długim i wygiętym ku dołowi ryjkiem	Zimujące dorosłe osobniki uszkadzają ogonki liściowe, jednak nie powodują większych strat. Natomiast larwy wygryzają chodniki w nerwie liścia, ogonku liściowym i rdzeniu łodygi. Po przekrojeniu pędu widoczne są ciemnej barwy wydrążone tunele. Liście uszkodzonych roślin żółkną i zaginają się ku dołowi. Przy dużych uszkodzeniach może nastąpić całkowite zahamowanie wzrostu, a także wyleganie roślin. Uszkodzenia są bramą dla infekcji suchej zgnilizny, zgnilizny twardzikowej i szarej pleśni. Są również przyczyną nierównomiernego dojrzewania uprawy.
słodyszek rzepakowy	1 chrząszcz na roślinie 3–5 chrząszczy na roślinie	zwarty kwiatostan (BBCH 50–52) luźny kwiatostan (BBCH 53–59)	jajo – wydłużone, owalne, o gładkiej powierzchni, o wielkości 0,5 mm; larwa – o długości od 3,5 do 4 mm, żółto lub szarobiaława, z ciemną, czarnobrązową głową, na każdym segmencie strony grzbietowej widnieją 2–3 plamki, wyposażona w 3 pary czarnobrązowych, krótkich odnóży tułowiowych; poczwarka – biała, w typie otwartym; dorosły osobnik – chrząszcz o długości 2–2,5 mm, czarny z metalicznym zielonkawo-niebiesko granatowobrązowym połyskiem	Pierwsze naloty słodyszka mogą nastąpić w marcu. Szkody wyrządzają tylko chrząszcze, które przegryzają pąki w celu pozyskania pyłku, często niszcząc przy tym słupek. Uszkodzone pąki żółkną, zasychają i opadają. Samice składają jaja do wnętrza pąk w kwiatowych i uszkadzają je mechanicznie. Żerowanie w fazie pąkowania jest przyczyną największych strat. Przedłużająca się faza pąkowania w wyniku spadku temperatury potęguje straty wywołane długim okresem żerowania chrząszczy. Wyklute z jaj larwy żywią się pyłkiem kwiatowym i nektarem, nie powodując większych strat. W latach masowego pojawu liczne larwy mogą objadać młode łuszczyny. Dojrzałe larwy wypadają z kwiat w do gleby i tu się przepoczwarczają. Owad ma jedno pokolenie w ciągu roku. Straty w plonie przy wczesnych nalotach, przed kwitnieniem, mogą przekraczać 50%. Występowanie owad w w pełni kwitnienia jest praktycznie nieszkodliwe dla plonu.
mszyca kapuściana	2 kolonie na 1 m2 na brzegu pola	od początku rozwoju łuszczyn (BBCH 71–79)	stadium szkodliwym są larwy i dorosłe osobniki; jaja – czarne, błyszczące, wydłużone, o długości do 0,5 mm; dorosłe bezskrzydłe samice – długość do 2 mm, kolor zielony, na końcu odwłoka po stronie grzbietowej mają 2 rurkowate wyrostki zwane syfonami, całe ciało pokryte dość grubą białą substancją woskową; osobniki uskrzydlone – podobnej wielkości, mają ciemnobrunatne głowę, tułów i odnóża, odwłok zielony z ciemnymi plamami, skrzydła długie i przezroczyste, ciemne, krótkie syfony, czułki krótsze od ciała	Mszyce tworzą zwarte kolonie. Wysysają soki z komórek rośliny. Początkowo żerują na górnej części pędu głównego, następnie na pędach bocznych, liściach i łuszczynach. Najgroźniejsze jest żerowanie w trakcie kwitnienia i zawiązywania łuszczyn. W wyniku żerowania mszyc następuje zahamowanie wzrostu rośliny, kwiaty i łuszczyny często żółkną, a nasiona się nie wykształcają.

 

Tabela 2. Technologia insektycydowej ochrony rzepaku ozimego, Agrosimex, 2022 rok

Zabiegi	Środek/dawka	Substancja czynna
I zabieg – ok. BBCH 32	Boravi 50 WG (1 l/ha) [+ Delta Glob 25 EC (0,2 l/ha)]	fosmet + deltametryna
	Pak Carnazume [Cyperkill Max 500 SC (0,05 l/ha) + Carnadine 200 SL (0,3 l/ha)] + Flipper (0,05 l/ha)	acetamipryd + cypermetryna
II zabieg – ok. BBCH 54	Boravi 50 WG (1 l/ha) [+ Delta Glob 25 EC (0,2 l/ha)]	fosmet + deltametryna
	Pak Carnazume [Cyperkill Max 500 SC (0,05 l/ha) + Carnadine 200 SL (0,3 l/ha)] + Flipper (0,05 l/ha)	acetamipryd + cypermetryna
III zabieg – ok. BBCH 69	Kobe 20 SP (0,12 l/ha) + Flipper (0,05 l/ha)	acetamipryd

Straty w plonach związane z atakiem szkodników mogą być na poziomie od kilku do kilkudziesięciu procent.