Rzepak ozimy – ochrona
 przed szkodnikami wiosennymi

Rzepak ozimy to roślina o bardzo długim okresie wegetacji. Od momentu siewu do zbioru, w zależności od regionu Polski, przebywa na polu nawet 330 dni 
i wytwarza bardzo obfitą masę zieloną. Z tego powodu jest to uprawa narażona na ataki ponad 30 gatunków owadów. Zarówno jesienią, jak i wiosną występują 
w niej szkodniki specyficzne dla danego okresu.

Dariusz Przybylski

Słodyszek rzepakowy
Słodyszek rzepakowy

W uprawie rzepaku ozimego jesienią największe zagrożenie stanowi 
śmietka kapuściana, ale duże znaczenie gospodarcze mogą mieć również pchełki ziemne, gnatarz, tantniś i rolnice. Wiosną pierwszymi szkodnikami nalatującymi na plantacje rzepaku ozimego są chowacze łodygowe. Najpierw pojawia się chowacz granatek, następnie chowacze brukwiaczek i czterozębny – szkodniki o dużym znaczeniu gospodarczym. W czasie tworzenia kwiatostanu oraz kwitnienia olbrzymim zagrożeniem dla uprawy rzepaku ozimego jest występujący powszechnie słodyszek rzepakowy. Natomiast w okresie tworzenia łuszczyn rzepak ozimy atakują szkodniki łuszczynowe, takie jak chowacz podobnik i pryszczarek kapustnik. Na koniec dojrzewające łuszczyny mogą być niszczone przez mszycę kapuścianą.

Rzepak ozimy – straty w plonach

Chowacz czterozębny
Chowacz czterozębny

Straty w plonach związane z atakiem szkodników mogą być na poziomie od kilku do kilkudziesięciu procent. Ich wielkość zależy od potencjalnego zagrożenia (tabela 1), na co poza przebiegiem pogody (wielkość i rozkład opadów, temperatura i nasłonecznienie) wpływ ma rolnik, stosując wybraną przez siebie ochronę.

Ochrona + agrotechnika

Bardzo istotny wpływ na plonowanie ma stosowana agrotechnika. Ważną rolę odgrywa dobór stanowiska oraz zespół uprawek pożniwnych i przedsiewnych. Rolnicy mają również wpływ na zastosowane nawożenie i jego efektywność. Właściwy dobór odmiany, terminowy siew rzepaku oraz ochrona przed chwastami, chorobami grzybowymi i szkodnikami umożliwiają uzyskanie wysokich ilościowo i jakościowo plonów. Ochrona rzepaku ozimego polega na wykorzystywaniu wszystkich dostępnych i skutecznych metod ich zwalczania.

Tabela 1. Charakterystyka wybranych szkodników

Szkodnik Próg
szkodliwości
Termin
występowania
Charakterystyka szkodnika Szkodliwość
chowacz
granatek
20 owadów/
6 dni w żółtym
naczyniu lub
2 chrząszcze/
25 roślin
początek–koniec
marca
(BBCH 20–29)
larwa – beznoga, jasnokremowa, o długości do
5 mm; dorosły osobnik – niewielki owalny chrząszcz
(do 3 mm długości), czarny z granatowym połyskiem
Po rozpoczęciu wiosennej wegetacji rzepaku ozimego chowacz
granatek jest najwcześniej obserwowanym szkodnikiem. Jednak do tej pory występuje on w niewielkim nasileniu i nie powoduje większych strat gospodarczych. Z jaj wylęgają się larwy, które wgryzają się w pędy i szyjkę korzeniową roślin. Na skutek uszkodzeń pędy uginają się, łamią i gniją. Po rozerwaniu złamanego pędu w jego wnętrzu widoczne są jasnokremowe larwy.
chowacz
brukwiaczek
10 chrząszczy
w żółtym
naczyniu
w ciągu
kolejnych 3
dni lub 2–4
chrząszcze na
25 roślinach
początek–koniec
marca
(BBCH 20–29)
jajo – białe, owalne, o długości 0,6–0,8 mm, składanedo młodych części pędu; larwa – beznoga, łukowata, o długości 7 mm, białawożółta, z brązową głową w części czołowej pokrytą charakterystycznymi
szczecinkami; poczwarka – szarobiała, o długości 4–6 mm; dorosły osobnik (zimujący w glebie) – ciało o długości 3–4 mm, pokryte szarymi łuskami, boki chrząszcza są lekko wypukłe, a głowa zakończona wydłużonym ryjkiem, łukowato zagiętym ku dołowi
Duże znaczenie gospodarcze dla uprawy rzepaku mają larwy chowacza brukwiaczka. Objawem żerowania są nakłucia na łodygach, tuż pod wierzchołkiem młodych pędów, które w tych miejscach z czasem grubieją i pękają. Wraz ze wzrostem pędu łodyga często wygina się w literę S. Pojawiają się na niej
charakterystyczne pęknięcia, a w łodydze widoczne są ślady gromadnego żerowania. Uszkodzona łodyga łatwo ulega
infekcjom przez grzyby wywołujące suchą zgniliznę kapustnych i szarą pleśń. Straty w plonie w skrajnych przypadkach mogą sięgać nawet 50%.
chowacz
czterozębny
20 chrząszczy
w żółtym
naczyniu
w ciągu 3 dni
lub 6 chrząszczy
na 25 roślinach
przełom marca
i kwietnia
(BBCH 25–39)
jajo – o długości 0,5 mm, owalne, białego koloru;
larwa – beznoga, biała i zakrzywiona, o długości
4–5 mm, z brązową głową; dorosły chrząszcz
– o długości 2,5–3 mm, czarne lub niebieskoczarne
ciało pokryte czerwono-brązowymi krótkimi włoskami, odnóża rdzawobrązowe z ciemniejszymi stopami, na zetknięciu pokryw skrzydeł widnieje charakterystyczna jaśniejsza plamka, głowa zakończona cienkim, długim i wygiętym ku dołowi ryjkiem
Zimujące dorosłe osobniki uszkadzają ogonki liściowe, jednak
nie powodują większych strat. Natomiast larwy wygryzają
chodniki w nerwie liścia, ogonku liściowym i rdzeniu łodygi.
Po przekrojeniu pędu widoczne są ciemnej barwy wydrążone
tunele. Liście uszkodzonych roślin żółkną i zaginają się ku
dołowi. Przy dużych uszkodzeniach może nastąpić całkowite
zahamowanie wzrostu, a także wyleganie roślin. Uszkodzenia
są bramą dla infekcji suchej zgnilizny, zgnilizny twardzikowej
i szarej pleśni. Są również przyczyną nierównomiernego
dojrzewania uprawy.
słodyszek
rzepakowy
1 chrząszcz na
roślinie
3–5 chrząszczy
na roślinie
zwarty kwiatostan
(BBCH 50–52)
luźny kwiatostan
(BBCH 53–59)
jajo – wydłużone, owalne, o gładkiej powierzchni,
o wielkości 0,5 mm; larwa – o długości od 3,5 do 4 mm, żółto lub szarobiaława, z ciemną, czarnobrązową głową, na każdym segmencie strony grzbietowej widnieją 2–3 plamki, wyposażona w 3 pary czarnobrązowych, krótkich odnóży tułowiowych; poczwarka – biała, w typie otwartym; dorosły
osobnik – chrząszcz o długości 2–2,5 mm, czarny
z metalicznym zielonkawo-niebiesko granatowobrązowym połyskiem
Pierwsze naloty słodyszka mogą nastąpić w marcu. Szkody
wyrządzają tylko chrząszcze, które przegryzają pąki w celu
pozyskania pyłku, często niszcząc przy tym słupek. Uszkodzone
pąki żółkną, zasychają i opadają. Samice składają jaja
do wnętrza pąk w kwiatowych i uszkadzają je mechanicznie.
Żerowanie w fazie pąkowania jest przyczyną największych
strat. Przedłużająca się faza pąkowania w wyniku spadku
temperatury potęguje straty wywołane długim okresem
żerowania chrząszczy. Wyklute z jaj larwy żywią się pyłkiem
kwiatowym i nektarem, nie powodując większych strat.
W latach masowego pojawu liczne larwy mogą objadać młode
łuszczyny. Dojrzałe larwy wypadają z kwiat w do gleby i tu
się przepoczwarczają. Owad ma jedno pokolenie w ciągu roku.
Straty w plonie przy wczesnych nalotach, przed kwitnieniem,
mogą przekraczać 50%. Występowanie owad w w pełni
kwitnienia jest praktycznie nieszkodliwe dla plonu.
mszyca
kapuściana
2 kolonie na
1 m2 na brzegu
pola
od początku
rozwoju łuszczyn
(BBCH 71–79)
stadium szkodliwym są larwy i dorosłe osobniki;
jaja – czarne, błyszczące, wydłużone, o długości
do 0,5 mm; dorosłe bezskrzydłe samice – długość
do 2 mm, kolor zielony, na końcu odwłoka po
stronie grzbietowej mają 2 rurkowate wyrostki
zwane syfonami, całe ciało pokryte dość grubą
białą substancją woskową; osobniki uskrzydlone
– podobnej wielkości, mają ciemnobrunatne głowę,
tułów i odnóża, odwłok zielony z ciemnymi plamami,
skrzydła długie i przezroczyste, ciemne, krótkie
syfony, czułki krótsze od ciała
Mszyce tworzą zwarte kolonie. Wysysają soki z komórek rośliny.
Początkowo żerują na górnej części pędu głównego, następnie
na pędach bocznych, liściach i łuszczynach. Najgroźniejsze
jest żerowanie w trakcie kwitnienia i zawiązywania łuszczyn.
W wyniku żerowania mszyc następuje zahamowanie wzrostu
rośliny, kwiaty i łuszczyny często żółkną, a nasiona się nie
wykształcają.

 

Tabela 2. Technologia insektycydowej ochrony rzepaku ozimego, Agrosimex, 2022 rok

Zabiegi Środek/dawka Substancja czynna
I zabieg – ok. BBCH 32 Boravi 50 WG (1 l/ha) [+ Delta Glob 25 EC (0,2 l/ha)] fosmet + deltametryna
Pak Carnazume [Cyperkill Max 500 SC (0,05 l/ha) + Carnadine 200 SL (0,3 l/ha)] + Flipper (0,05 l/ha) acetamipryd + cypermetryna
II zabieg – ok. BBCH 54 Boravi 50 WG (1 l/ha) [+ Delta Glob 25 EC (0,2 l/ha)] fosmet + deltametryna
Pak Carnazume [Cyperkill Max 500 SC (0,05 l/ha) + Carnadine 200 SL (0,3 l/ha)] + Flipper (0,05 l/ha) acetamipryd + cypermetryna
III zabieg – ok. BBCH 69 Kobe 20 SP (0,12 l/ha) + Flipper (0,05 l/ha) acetamipryd

Straty w plonach związane z atakiem szkodników mogą być na poziomie od kilku do kilkudziesięciu procent.