Pszenica o wysokiej zimotrwałości

Kiedy za oknem ponad 30°C, trudno wraca się myślami do mrozów i białego pejzażu. Tym bardziej że w ostatnich latach zima nie rozpieszcza Polaków obfitymi opadami śniegu. Jednak raz na jakiś czas aura przypomina wszystkim, co oznacza klimat umiarkowany i pozwala sobie na temperatury na poziomie -15°C. I to bez okrywy śnieżnej. Takie lata stawiają na głowie dobór odmian zbóż oraz weryfikują ich zdolność do przetrwania w warunkach polskiej ostrej zimy.

Bartosz Stopczyk

Weryfikacja wartości pszenicy do uprawy w polskich warunkach klimatycznych opiera się przede wszystkim na ocenie mrozoodporności. Jest to tylko ocena zdolności roślin do przetrwania na polu w temperaturze poniżej 0oC, bez okrywy śnieżnej, a także bez innych czynników, np. wiatru.

Wiele osób stosuje zamiennie pojęcia mrozoodporność i zimotrwałość, a jest między nimi spora różnica. Mrozoodporność w Polsce bada się wyłącznie laboratoryjnie – w komorze niskich temperatur, tylko w jednym miejscu. W głównej mierze na podstawie takiego badania definiuje się przydatność pszenicy dla całego kraju. A jak sprawdza się zimotrwałość? Niestety, prawda jest taka, że w większości przypadków głównie na polach uprawnych polskich rolników…

Czym jest zimotrwałość

Jest cechą kompleksową, która obejmuje wiele czynników działających na młode rośliny pszenicy ozimej na polu.

Na skutek bezpośredniego wpływu niskich temperatur następuje wymarzanie roślin. Jest on silniejsze, jeżeli:

• w tym momencie nie ma grubszej okrywy śnieżnej,
• uderzenie mrozu następuje wczesną jesienią, przed zahartowaniem, albo późną wiosną, po rozhartowaniu roślin.

Gdy obfite opady śniegu pokryją niezamarzniętą lub rozmarzniętą glebę, rośliny dalej prowadzą wegetację, i oddychając, zużywają dostępne asymilaty. W efekcie obumierają i gniją, stanowiąc doskonały podkład do rozwoju pleśni śniegowej. To zjawisko nosi nazwę wyprzenia. Rolnicy mają z nim do czynienia praktycznie co roku, tylko na różną skalę.
Warto podkreślić, że dopiero w 2010 roku przeprowadzono w Polsce pierwsze kompleksowe badania odporności odmian pszenicy na pleśń śniegową. Wiosna 2021 roku była doskonałym przykładem tego, jak (szczególnie w pszenżytach i żytach) pleśń… śniegowa daje się rolnikom bardzo mocno we znaki.
Czasem zdarza się, że rośliny przetrwały już wszelkie zimowe trudności, gdy nagle, przy temperaturze powietrza w granicach 2–5°C i braku pokrywy śnieżnej, przychodzą bardzo wietrzne dni. Wiatr wyciąga z roślin resztki wilgoci, a zamarznięta gleba nie pozwala uzupełnić jej braku – rośliny zostają wysmolone – ich liście wyglądają jak spalone.
Gleba jest również czynnikiem reagującym na zmiany temperatury. Jest to niebezpieczne wczesną wiosną – przy zmiennych temperaturach na granicy 0°C jej wierzchnia warstwa w ciągu dnia rozmarza, a w nocy zamarza. Rośliny i ich korzenie zostają złapane w olbrzymie „kleszcze”, które je rozciągają, rozrywają, a czasem wręcz wysadzają całe rośliny na powierzchnię.
Pojęcie mrozoodporności nie obejmuje jeszcze jednego elementu – zdolności danej odmiany do dokrzewiania wiosną i regeneracji uszkodzeń.
Przy doborze odmiany należy kierować się oceną jej zimotrwałości, czyli:
odpornością na wymarzanie, wyprzenie, wysmolenie, rozrywanie korzeni,
kompensacją, czyli zdolnością do dokrzewiania wiosennego i regeneracji uszkodzeń.
Kompensacja
Najlepsze pod względem mrozoodporności (w ocenie laboratoryjnej) odmiany uzyskują w Polsce oceny maksymalnie 5 lub 6 punktów na 9 możliwych. Większość z nich cechuje bardzo wysoka zalecana norma wysiewu. Przez długie lata rekomendowano sianie ich po 450–550 ziaren/m2. Daje to mocno zagęszczony łan, ale jest konieczne. Z bardzo wysoką mrozoodpornością często idzie w parze niższa zdolność krzewienia. Są to tak zwane odmiany w typie jednokłosowym. Przy tak wysokiej normie wysiewu uzyskuje się praktycznie tyle samo kłosów, co wysianych ziaren. W przypadku wypadnięć roślin na skutek działania zimy nie występuje tu silne wiosenne dokrzewianie, stąd tak wysokie normy wysiewu. 
Zdaniem ekspertów Agrosimexu w polskim klimacie bezpieczniej jest siać odmiany o wysokiej kompensacji, jak te opisane poniżej.

Pszenica Venecja

Pochodząca z Hodowli Roślin Strzelce, to doskonały typ kompensacyjny pszenicy wielokłosowej. W oficjalnych badaniach otrzymała 4 punkty w ocenie mrozoodporności. Taki poziom pozwala polecać ją do siewu na terenie całej Polski. Hodowca podkreśla, że w ocenie wewnętrznej pszenica Venecja, cechująca się wysokim współczynnikiem krzewienia oraz doskonałą regeneracją uszkodzeń spowodowanych przez niskie temperatury, spisuje się co najmniej na 5 punktów, co zapewnia wysokie bezpieczeństwo uprawy. Bardzo silne krzewienie to również element korzystnie wpływający na ekonomię hodowli – pozwala obniżyć koszty obsiewu hektara. Z informacji zbieranych od klientów Agrosimexu przez ostatnie dwa lata wynika, że pszenica Venecja potrafi „zostać trafiona” przez nagłe przymrozki, zwłaszcza późną wiosną, ale regeneruje się w tempie, jakiego nie wykazuje żadna inna odmiana. Na przykład w tym roku, w rejonie północnego Mazowsza, Venecja zareagowała nieco gorzej na przedłużającą się chłodną wiosnę. Jako bardzo wczesna odmiana została przegłodzona z powodu tak niesprzyjających warunków. Jednak po poprawie pogody zregenerowała się błyskawicznie.

Pszenica Asory

Jest kolejną odmianą o wysokiej kompensacji. To bardzo plenna pszenica pochodzenia niemieckiego, której hodowcą jest Secobra. Bierze ona udział w badaniach rejestrowych COBORU. Asory łączy w sobie wysoką zdrowotność z wysoką odpornością na uszkodzenia z powodu niskich temperatur oraz z wysoką zdolnością do krzewienia i regeneracji.

Pszenica Apexus

Pszenica oścista prezentująca zupełnie inny typ. Badana w Polsce w stacjach COBORU – zgodnie z informacjami hodowcy Saatbau Linz – uzyskała 5,5 punktu w ocenie mrozoodporności. Jest to wyjątkowo wysoka nota, zwłaszcza jak na pszenicę ościstą. Apexus krzewi się dobrze, ale wymaga nieco wyższej normy wysiewu, będąc odmianą nieco bliższą typu jednokłosowego.

Pamiętaj, że…

…aby dokonać właściwego wyboru materiału siewnego, należy szukać wiarygodnych i sprawdzonych informacji na temat odmian – opracowanych na podstawie rzetelnych obserwacji i wyników niezależnych instytucji. Propozycje nowych odmian o wysokiej mrozoodporności należy weryfikować poprzez pryzmat ich zdolności do kompensacji uszkodzeń, odporności na pleśń śniegową, siły dokrzewiania i – wynikającej z tego – właściwej normy wysiewu. Takie dane stanowią podstawę zabezpieczenia wysiłku włożonego w uprawę.
Szczegółowe informacje na temat odmian z oferty Agrosimexu ASX Nasiona:
uzyskasz od doradców i przedstawicieli handlowych firmy 
oraz w Dziale Nasion (kontakty na stronie agrosimex.pl),
znajdziesz w Leksykonie Odmian Jesień 2021 – zeskanuj kod QR.