Ochrona buraka cukrowego

Uprawa buraka cukrowego pod względem ochrony nie należy do najłatwiejszych. Mimo to jego areał w Polsce od kilku lat nieznacznie rośnie i obecnie kształtuje się na poziomie mniej więcej 240 tysięcy hektarów. Zniesienie kwotowania produkcji cukru oraz dopłaty bezpośrednie to czynniki, które umożliwiły prowadzenie uprawy i zachęciły do tego wielu rolników. Zapobieganie występowaniu chorób buraka to jeden z podstawowych warunków uzyskania wysokich plonów korzeni o dużej zawartości cukru.

Dariusz Przybylski

Niezmiennie od kilku lat największe zagrożenie dla uprawy buraka cukrowego stanowi chwościk buraka (Cercospora beticola). Jednak liściom i korzeniom buraków zagrażają też inne choroby grzybowe, m.in. zgorzel siewek, rdza, mączniak prawdziwy, brunatna plamistość, zgnilizny, oraz wirusowe, takie jak mozaika i żółtaczka.
Ograniczenie patogenów wywołujących choroby często sprowadza się do stosowania metod agrotechnicznych i hodowlanych lub do zwalczania wektorów przenoszących wirusy – mszyc. Zastosowania środków grzybobójczych wymagają jednak najgroźniejsze choroby, takie jak brunatna plamistość liści buraka, mączniak prawdziwy, rdza i oczywiście chwościk buraka. Ich występowanie jest zależne od wielu różnych czynników, ale prawidłowe rozpoznanie daje możliwość skutecznego zwalczania.

Warunki sprzyjające rozwojowi wybranych chorób buraka cukrowego oraz metody ograniczania ich sprawców zostały przedstawione w tabeli poniżej.

Choroba (patogen)	Szkodliwość (x – mała, xx – wysoka, xxx – bardzo wysoka)	Termin występowania	Warunki sprzyjające rozwojowiwybranego patogenu​				Metody ograniczania sprawców chorób buraka
			temperatura dzień/ noc	wilgotność	nasłonecznienie	inne	agrotechniczne i hodowlane	chemiczne
zgorzel siewek (Pythium spp.)	xx	od kiełkowania do fazy 2 par liści	gleba 20–30°C	wysoka	–	niezwalczone chwasty dwuliścienne	zabiegi agrotechniczne przyśpieszające wschody; przedplon – pszenica ozima; zwalczanie chwastów będących żywicielem alternatywnym	zaprawianie nasion
bakteryjna plamistość liści (Pseudomonas syringae var. aptata)	x	czerwiec– –sierpień	niska	wysoka	pochmurno	uszkodzenia gradowe i mechaniczne	brak	brak
brunatna plamistość liści (Ramularia beticola)	xx	lipiec–sierpień	16–20°C	95%	–	częsta uprawa buraków w zmianowaniu, niedobory siarki	unikać uprawy na polach sąsiadujących z polem, na którym w roku ubiegłym był uprawiany burak cukrowy; pryzmy buraków nie lokować na polach, gdzie w roku następnym planowany jest burak; starannie przyorywać resztki po buraku cukrowym; wysiewać odmiany o podwyższonej odporności	stosowanie fungicydów
mączniak prawdziwy buraka (Erysiphe polygoni)	xx	koniec sierpnia– –początek września	20–30°C	niska	słonecznie	niski poziom opadów (duże wahania temperatur dzień/noc), poranna rosa oraz wysokie dawki nawozów azotowych	unikać uprawy na polach sąsiadujących z polem, na którym w roku ubiegłym był uprawiany burak cukrowy; pryzmy buraków nie lokować na polach, gdzie w roku następnym planowany jest burak; starannie przyorywać resztki po buraku cukrowym; wysiewać odmiany o podwyższonej odporności; unikać przenawożenia azotem	stosowanie fungicydów
chwościk buraka (Cercospora beticola)	xxx	od końca czerwca/ początku lipca do września	25–30°C pow. 15°C	100%	–	częsta uprawa buraków w zmianowaniuwysokie dawki nawozów azotowych	unikać uprawy na polach sąsiadujących z polem, na którym w roku ubiegłym był uprawiany burak cukrowy; pryzmy buraków nie lokować na polach, gdzie w roku następnym planowany jest burak; starannie przyorywać resztki po buraku cukrowym; wysiewać odmiany o podwyższonej odporności	stosowanie fungicydów
rdza buraka (Uromyces betae)	x	koniec sierpnia– –początek września	10–20°C	wysoka	–	wysokie dawki nawozów azotowych	unikać przenawożenia azotem	stosowanie fungicydów
zgnilizny korzeni (brunatna i wierzchołkowa)	xx	sierpień	gleba 20–30°C	wysoka	–	–	starannie przygotowywać gleby, by zapewnić strukturę umożliwjającą przesiąkanie wody opadowej i dobrą areację; stosować prawidłowy płodozmian; wysiewać odmiany o podwyższonej odporności	brak
mozaika wirusowa (wirus mozaiki buraka BtMV)	x	wraz z pojawieniem się mszyc	–	–	–	uprawa w pobliżu sadów, lasów lub użytków zielonych	brak	ochrona przed mszycami (wektor)
żółtaczka wirusowa BYV (nekrotyczna/ łagodna)	x	wraz z pojawieniem się mszyc	–	–	–	uprawa w pobliżu sadów, lasów lub użytków zielonych	brak	ochrona przed mszycami (wektor)

 

Brunatna plamistość 
liści buraka

Rozwojowi choroby wywoływanej przez Ramularia beticola sprzyja wysoka wilgotność i temperatury w przedziale 16–20°C. Brunatna plamistość liści często występuje razem z chwościkiem. Chore rośliny obserwuje się najczęściej w skupiskach, po kilka–kilkanaście sztuk. Pierwsze objawy zauważalne są na najstarszych, potem na kolejnych okółkach liści. Brunatnoszare, nieregularne plamy o średnicy 4–7 mm, w skrajnych przypadkach do 15 mm, w następstwie rozwoju powodują zasychanie części, a dalej całych blaszek liściowych. Obumarła tkanka wewnątrz plam wykrusza się, a tworzone w ich obrębie konidia pokrywają się delikatnym białym nalotem. Brunatną plamistość można ograniczyć przez wykorzystanie odmian o podwyższonej odporności oraz stosując prawidłowy płodozmian. W przypadku infekcji konieczne jest zwalczanie chemiczne.

Mączniak prawdziwy buraka

Jego sprawcą jest Erysiphe polygoni. Choroba ma duże znaczenie w płodozmianie ze zbyt częstą uprawą buraka. Sprzyja jej wysoka temperatura, niski poziom opadów oraz duże amplitudy temperatur między dniem a nocą. Nie bez znaczenia jest również wysokie nawożenie azotem. Objawy mączniaka prawdziwego pojawiają się na liściach w postaci drobnych białych skupisk grzybni. Początkowo występują na starszych, potem również na młodszych okółkach, zarówno na górnej, jaki na dolnej powierzchni liścia. Skupiska te łączą się w większe, by po pewnym czasie pokryć całą powierzchnię liścia mączystym nalotem. Przy silnym porażeniu liście żółkną, więdną i zamierają. Stosowanie preparatów zawierających triazole lub morfoliny skutecznie ogranicza rozwój tej choroby.

Rdza buraka

Choroba o mniejszym znaczeniu. Wywołuje ją Uromyces betae. Rozwojowi rdzy buraka sprzyja nadmierne nawożenie azotem oraz temperatury do 20°C przy względnie wysokiej wilgotności. Pod koniec wegetacji, tj. pod koniec sierpnia i we wrześniu, na środkowych i zewnętrznych liściach mogą się pojawiać rdzawobrązowe krostki wielkości do 1 mm, a w dalszym etapie rozwoju brązowawy nalot. Młode liście kędzierzawią się, żółkną, a mocno porażone więdną, usychają i obumierają. Preparaty zawierające triazole, stosowane do zwalczania chwościka, bardzo ograniczą również rozwój tej choroby.

 

Chwościk buraka

To choroba wywoływana przez Cercospora beticola. Powoduje ona znaczne straty plonu, sięgające nawet 80%, oraz obniżenie zawartości cukru o 2–4%. Jest zatem najgroźniejszą chorobą buraka cukrowego. Jej pierwsze symptomy mogą się pojawiać już pod koniec czerwca, a próg szkodliwości w tym terminie to 5% porażonych roślin. Na zewnętrznych liściach widoczne są okrągłe, czarne plamy wielkości 2–5 mm, mogą pojawiać się takie z brunatnoczerwoną obwódką. Przy silnym porażeniu plamy łączą się, powodując zasychanie fragmentów blaszki liściowej. Porażane są kolejne młodsze liście. Buraki, broniąc się przed chorobą, tworzą kolejne, co powoduje wydłużanie się głowy korzenia. Chwościk buraka jest chorobą wybitnie ciepłolubną. Uaktywnia się po opadach deszczu, gdy temperatury w ciągu dnia przekraczają 25°C, a nocą 15°C. Spadki temperatur i susza mocno ograniczają jego rozwój.

Ograniczona dostępność substancji – rozwiązania

Dodatkowym utrudnieniem w ochronie buraka w tym sezonie może być ograniczona dostępność niektórych wycofywanych substancji. Biorąc to pod uwagę, doradcy Agrosimexu opracowali skuteczne rozwiązania, opierające się na tetrakonazolu, zawartym w preparacie Galileo (125 g/l), i difenokonazolu z preparatów Difcor 250 EC i Difo 250 EC (250 g/l). Obie substancje należą do grupy triazoli. Tetrakonazol jest substancją o działaniu układowym, przeznaczoną do stosowania zapobiegawczego, leczniczego i wyniszczającego. Pobierany i szybko przemieszczany w roślinie hamuje syntezę ergosterolu, niezbędnego do budowy błony komórkowej grzybów i rozwoju grzybni. Warto dodać, że tetrakonazol nie był powszechnie stosowaną substancją w zwalczaniu chwościka, mączniaka prawdziwego i rdzy buraka – ma to olbrzymie znaczenie w budowaniu strategii antyodpornościowej, zwłaszcza w walce z chwościkiem. Ten sam mechanizm działania wykazuje difenokonazol. Uzupełnieniem powyższych substancji są tiofanat metylu z preparatu TipTop 500 SC, azoksystrobina oraz Viflo miedź-bor – płynny, dolistny nawóz, przeznaczony do likwidacji niedoborów miedzi, boru, cynku i manganu. Proponowana technologia to:

• 
T1 – Galileo (0,8 l/ha) + TipTop 500 SC (1,2 l/ha) lub Galileo (0,8 l/ha) 
+ Viflo miedź-bor (1,5 l/ha),
• 
T2 – Difo 250 EC/Difcor 250 EC 
(0,4 l/ha) + azoksystrobina lub 
Difo 250 EC/Difcor 250 EC (0,4 l/ha) 
+ Viflo miedź-bor (1,5 l/ha),
• 
T3 – Galileo (0,8 l/ha)/Difcor 250 EC (0,4 l/ha) + TipTop 500 SC (1,2 l/ha).

Trzeba wiedzieć, że…

…w zwalczaniu chorób buraków cukrowych istotne jest minimalizowanie ryzyka porażenia. Należy przestrzegać zasad prawidłowej agrotechniki, prowadzić odpowiedni płodozmian oraz wysiewać odmiany o podwyższonej odporności. Jeśli dojdzie do infekcji, bardzo ważny jest moment, w którym zostanie zastosowana ochrona fungicydowa. Przyjmuje się, że w przypadku chwościka działania chemiczne należy wdrożyć, jeśli:
do 5 sierpnia na 5% roślin będą widoczne pierwsze plamy chorobowe,
między 5 a 15 sierpnia na 15% roślin będą widoczne pierwsze plamy chorobowe,
między 5 a 16 września na 45% roślin będą widoczne pierwsze plamy chorobowe.
Im później zaatakuje chwościk, tym wyższy jest dopuszczalny procent porażonych roślin. Ta zależność ma związek z budowaniem plonu korzeni. Niemniej zalecane jest wykonanie już na początku infekcji zabiegu fungicydowego, opartego na triazolach i strobilurynach.