Materia organiczna gleby – jej znaczenie w uprawach polowych

Materia organiczna gleby jest pojęciem szerokim – obejmuje próchnicę oraz wszystkie inne glebowe składniki organiczne, czyli resztki pożniwne i zwierzęce, produkty działalności życiowej organizmów glebowych i nawozy organiczne. Jakie znaczenie ma dla produktywności stanowiska?

dr inż. Tomasz Piotrowski

 

Materia organiczna, w tym próchnica, spełnia różnorodne funkcje w kształtowaniu fizycznych, fizykochemicznych i biochemicznych oraz biologicznych właściwości gleby.

Próchnica jest bezpostaciową substancją organiczną o ciemnej barwie, występującą w tylko glebie. Powstaje z rozłożenia martwych resztek roślinnych i zwierzęcych i stanowi mniej więcej 70–90% całości substancji organicznej gleby. Budowa chemiczna próchnicy jest skomplikowana i nie w pełni poznana. Wyróżnia się rozmaite związki próchniczne, według ich rozpuszczalności w kwasach i zasadach. Są to kwasy fulwowe, huminowe oraz huminy, a podstawowymi składnikami próchnicy są stabilne związki polifenolowe, chinony i inne. Wskaźnikiem jakości próchnicy jest stosunek zawartości kwasów huminowych do kwasów fulwowych, większa wartość tego stosunku charakteryzuje gleby żyźniejsze.

Zasoby próchnicy w poziomie próchnicznym gleb mineralnych Polski stanowią od 0,6 do 2,0% i wahają się od 40 t/ha dla gleb płowych, 80 t/ha dla gleb brunatnych, do ponad 200 t/ha dla czarnoziemów.

Zalety i rola próchnicy

Próchnica jest czynnikiem decydującym o żyzności gleby, ze względu na unikalne cechy fizykochemiczne. Działa jako lepiszcze strukturotwórcze, powodując sklejanie elementarnych cząstek masy glebowej w agregaty. Wpływając dodatnio na tworzenie się struktury agregatowej, zwiększa zwięzłość gleb lekkich, a zmniejsza zwięzłość gleb ciężkich. Koloidalna struktura próchnicy powoduje, że jej wewnętrzne cząstki mają olbrzymie powierzchnie, które są zdolne zatrzymywać wodę w ilości nawet 5-krotnie większej od ich masy, poprawiając w ten sposób stosunki wodno-powietrzne stanowiska. Struktura ta pozwala też na sorpcję składników pokarmowych, od 4 do 12 razy większą niż części mineralne gleby, a związki próchniczne stanowią organiczną część kompleksu sorpcyjnego. Próchnica reguluje stężenie kationów Ca2+, Mg2+, NH4+, K+, H+ w roztworze glebowym przez ich uwalnianie lub sorbowanie. Odgrywa także znaczącą rolę w gospodarce azotem i fosforem. Próchnica tworzy rezerwuar wszystkich niezbędnych składników pokarmowych, a w wyniku mineralizacji związków próchnicznych stają się one dostępne dla roślin.

Ciemne zabarwienie próchnicy absorbuje promienie cieplne i przyspiesza nagrzewanie się gleby, poprawiając jej właściwości termiczne. Próchnica zwiększa zdolności buforowe gleb, regulujące i stabilizujące odczyn gleby.

Gleby zasobne w materię organiczną odznaczają się większą aktywnością biologiczną. Organizmy glebowe czerpią z próchnicy glebowej energię oraz niezbędne dla ich rozwoju składniki pokarmowe, jest ona też głównym źródłem węgla.

Związki próchniczne zawierają wiele substancji wzrostowych, takich jak auksyny, witaminy czy kwasy organiczne, wpływające na procesy fizjologiczne roślin. Substancje próchniczne mogą ograniczyć występowanie chorób roślin dzięki silnemu rozwojowi mikroorganizmów glebowych, które są antagonistami fitopatogenów. Próchnica ma także dużą zdolność do wychwytywania wielu substancji szkodliwych, wpływa na dezaktywację herbicydów, ich adsorpcję i rozkład przez mikroorganizmy glebowe.

Regulowanie 
zawartości próchnicy

Zachowanie zawartości próchnicy na tym samym poziomie oraz zwiększenie jej ilości w glebach w nią ubogich jest niezbędne do utrzymania wysokiej produktywności stanowiska.

W przypadku gleb mineralnych do najważniejszych czynników regulujących zapasy materii organicznej należą takie zabiegi, jak:

• 
ograniczenie mechanicznej uprawy roli,
• 
uprawa wieloletnich roślin motylkowych i traw,
• 
stosowanie nawozów naturalnych i nawozów zielonych,
• 
stosowanie glinowania i iłowania gleb lekkich,
• 
utrzymanie stosunkowo dużej pojemności wodnej.

W związku z ograniczaniem w Polsce pogłowia trzody chlewnej i bydła mlecznego spada także zużycie obornika, jednego z najcenniejszych nawozów naturalnych. Jest to jeden z powodów ograniczenia zdolności gleb do gromadzenia wody i spadku ich żyzności. Wskazane jest zatem użyźnianie gleby poprzez wapnowanie, aplikowanie nawozów zawierających kwasy humusowe, wprowadzanie nawozów donasiennych, stosowanie na szeroką skalę nawozów płynnych do nawożenia doglebowego. Doskonałym źródłem aktywnych biologicznie kwasów humusowych są nawozy Rosahumus i Petro 330 ST.

Nawóz Rosahumus

Zawiera 85% kwasów próchnicznych, 12% K2O, 0,6% żelaza. Kwasy humusowe z Rosahumusu charakteryzują się wysoką sorpcją wymienną kationów, zawartością tlenu i dużą pojemnością wodną oraz szczególną bioaktywnością, pozytywnie wpływającą na żyzność gleb i wzrost roślin. Nawóz stymuluje tworzenie się próchnicy, która jako naturalne lepiszcze powoduje sklejanie się cząstek gleby w większe i trwalsze agregaty glebowe, dzięki czemu gleba uzyskuje trwałą strukturę gruzełkowatą.

Kwasy humusowe zawarte w nawozie Rosahumus:

• 
poprawiają strukturę gleb i stosunki wodno-powietrzne, a na glebach ciężkich i zlewnych zapewniają lepsze ich przewietrzanie i retencję wody,
• 
zwiększają pojemność wodną gleb lekkich,
• 
zmniejszają zagrożenie suszą,
• 
zapobiegają erozji i powierzchniowym spływom wody,
• 
aktywizują rozwój mikroorganizmów glebowych,
• 
zwiększają dostępność składników pokarmowych,
• 
zatrzymują rozpuszczone nawozy mineralne w strefie korzeniowej, 
co jest szczególnie ważne w latach, kiedy planowane są redukcje dawek nawozów NPK.

Rosahumus najlepiej stosować w formie oprysku doglebowego na ściernisko lub przed siewem roślin uprawnych, w dawce 3–6 kg/ha. Nawóz można także wymieszać z nawozami NPK i razem wysiać na glebę.

Nawóz Petro 330 ST

Ten produkt doskonale sprawdzi się w gospodarstwach, w których od dawna nie stosowano żadnych nawozów organicznych – dostarczy dużych ilości substancji organicznej i kwasów humusowych oraz poprawi sprawność systemu korzeniowego. Petro 330 ST to nawóz w formie peletu na bazie obornika bydlęcego, wzbogacony w kwasy humusowe, siarczan wapnia i kompleks Ryzea (ekstrakt bioaktywnych molekuł z alg Ascophyllum nodosum, Laminaria ssp. i Fucus ssp., pochodzących z Oceanu Atlantyckiego, zebranych w cyklu, w którym poziom związków fitostatycznych jest najwyższy). Środki chelatujące zawarte w nawozie, czyli kwas alginowy i aminokwasy, promują wchłanianie i translokację składników odżywczych w roślinie. Naturalne hormony roślinne zawarte w Ryzea aktywizują metabolizm roślin oraz indukują ich odporność na niekorzystne warunki siedliskowe i atmosferyczne. Petro 330 ST otrzymywany jest wyłącznie z nawozów organicznych i został dopuszczony do stosowania w rolnictwie ekologicznym zgodnie z regulacją WE 889/2008.

 

Związki próchniczne zawierają wiele substancji wzrostowych, takich jak auksyny, witaminy czy kwasy organiczne, wpływające na procesy fizjologiczne roślin. Substancje próchniczne mogą ograniczyć występowanie chorób roślin dzięki silnemu rozwojowi mikroorganizmów glebowych, które są antagonistami fitopatogenów.