Agrotechnika uprawy jęczmienia
Jęczmień, biorąc pod uwagę zarówno areał uprawy (66,6 mln ha), jak i osiągany plon ogółem (155 mln ton) jest czwartą rośliną w produkcji światowej. Plon przeznacza się na cele paszowe, browarne, do produkcji alkoholu – whisky. W Polsce uprawa jęczmienia pod względem areału jest bardzo stabilna w latach i utrzymuje się na stałym poziomie. Ocenia się, że w roku 2007, areał uprawy jęczmienia jarego objął 890 tys. ha, natomiast jęczmienia ozimego 160-210 tys. ha. Niestety obserwuje się spadek wykorzystania jęczmienia na konsumpcję. Miejsce to zajmują odmiany browarne przeznaczane do produkcji piwa.
Uprawa jęczmienia dla browarów
Browary skupując plon stawiają producentom szereg kryteriów, które musi spełniać partia towaru. Podstawowe wymagania to: wilgotność 15 %, zanieczyszczenia do 3 % oraz wyrównanie ponad 90 %. Takie wyrównanie gwarantuje dobre wypełnienie i świadczy o wysokiej masie ziarniaków- MTN (40-45g). Dobrze wypełnione ziarna równomiernie chłoną H2O podczas zamaczania. Ziarno powinno posiadać jednolitą barwę, lekko lśniącą, cienką i delikatnie pomarszczoną skórkę (plewki).
Najważniejszym stawianym wymogiem oceny wartości browarnej podczas skupie jest procentowa zawartość białka w suchej masie ziarna. Jej poziom w I klasie przydatności browarnej powinien wynosić do 11,5 %. Zawartość poniżej 8,5 % skutkuje odrzuceniem danej partii.
Najczęściej największym problemem jest wysoka zawartością białka w ziarnie, co świadczy o zastosowaniu zbyt wysokiego nawożenia azotem (źle zbilansowane nawożenie) w okresie niedoboru H2O w fazie „nalewania ziarna”. Zbyt duża zawartość białka obniża zawartość skrobi co wpływa negatywnie na wydajność ekstraktu i na zmętnieniem piwa.
Kolejne kryterium to energia kiełkowania. Najwyższą wartość mają ziarna jęczmienia o wysokiej energii kiełkowania – ponad 95 % dla I klasy jakościowej.
Jęczmień na cele konsumpcyjne
Jęczmień na cele konsumpcji przeznaczany jest do produkcji kasz: pęczaku, kaszy łamanej i perłowej. Ziarno tego typu musi spełniać wszystkie ogólne parametry przyjęte dla ziarna zbóż oraz cechować się dużą zawartością białka. Białko bowiem wpływa znacząco na strukturę bielma, zmniejsza przez to straty przy produkcji kaszy i poprawia jej wartość konsumpcyjną.
Powyższe cechy, warunkują kierunek uprawy, co związane jest z podziałem konkretnych odmian na poszczególne cele uprawowe : browarny i przetwórczy. Dokonując wyboru odmian jęczmienia – jednego z najważniejszych i co ważne bez nakładowych metod zwiększenia opłacalności gospodarowania, kierować się należy potencjałem plonotwórczym poszczególnych odmian oraz oceną technologiczną ziarna.
Dodatkowo należy zwracać uwagę na odporność poszczególnych odmian na choroby, wyleganie i wymarzanie w przypadku odmian ozimych.
Odmiany jęczmienia
Prace hodowlane przyniosły podział odmian jęczmienia pod względem rzędowości nasion umieszczonych w kłosie na odmiany wielorzędowe (najstarsze), ościste lub bezostne (Sigra), oraz dwurzędowe. Otrzymywane co roku plony pokazują potencjał plonotwórczy jęczmienia ozimego. Zdecydowanie najlepsze wyniki dorodności ziarna – MTN osiągają odmiany dwurzędowe.
Uprawa jęczmienia
Jęczmień należy uprawiać na glebach o pH obojętnym a najlepszym przedplonem dla jęczmienia jarego są rośliny pastewne, uprawiane na oborniku. W praktyce spotykamy najczęściej uprawę zbóż w monokulturze, co skutkuje obniżką plonu, który ograniczyć można uprawami międzyplonów np. gorczycy białej. Wprowadzanie do uprawy międzyplonów powoduje lepsze gospodarowanie H2O oraz wzbogaceniem stanowiska w azot. Jęczmień jest gatunkiem tolerancyjnym na uprawę po zbożach porównując z innymi gatunkami a szczególnie pszenicą, jednak nie wskazana jest uprawa jęczmienia po jęczmieniu.
Termin siewu jęczmienia
Następną beznakładową metodą podniesienia opłacalności uprawy jest wykonanie terminowo siewu jęczmienia i przestrzeganie zaleceń co do ilości wysiewanych nasion podawanych przez hodowce odmian.
Jęczmień jary, szczególnie browarny powinien być wysiany możliwie jak najszybciej, jak tylko pozwalają warunki. Optymalny ale zarazem wcześniejszy siew wydłuża bowiem okres wegetacji, co daje większą możliwość optymalizacji wykorzystania H2O i wytworzenia większego masy plonu. Jęczmień wysiany z opóźnieniem reaguje przyspieszeniem rozwoju generatywnego kosztem krzewienia, co wpływa negatywnie na wytworzenie większej ilości kłosów na jednostce powierzchni oraz zmniejszeniem liczby ziaren w kłosie.
Termin siewu jest więc czynnikiem o bardzo wysokim wpływie na jakość i wielkość osiąganego plonu, a jednocześnie najłatwiejszym do zoptymalizowania bez nakładowych metod podniesienia opłacalności uprawy. W przypadku uprawy jęczmienia jarego zaleca siew w następujących terminach: 15 III – 30 III Polska południowo zachodniej, 20 III-5 IV Polska centralna oraz 25 III-15IV Polska północno wschodnia.
Natomiast siew jęczmienia ozimego należy wykonać w Polsce północnej wschodniej i zachodniej w terminie 1-10 IX oraz w części południowej w terminie 1-15 IX. Co do ilości wysiewu należy stosować zasadę: liczba ziaren/1m2 – powinna być o około 10% większa w stosunku do oczekiwanej ilości roślin, co w przypadku jęczmienia browarnego skutkuje ilością wysiewu około 350 ziaren/1 m2. Optymalna obsada roślin jęczmienia jarego wynosi 250-330 szt./1m2 a w przypadku form ozimych 290-350 roślin/ha.
Nawożenie azotowe jęczmienia
Azot jest składnikiem bezpośrednio wpływającym na wielkość i jakość plonu. Uprawiając jęczmień browarny należy stymulować nawożenie małą dostępność azotu w glebie, co jest najważniejszym czynnikiem uzyskanie surowca o zawartości białka poniżej 11 %. Nawożenie w tym przypadku można ograniczyć do zastosowania nawożenia dolistnego nawozami Rosasol. Najważniejsze jest odpowiednie zbilansowanie poziomu nawożenia do konkretnych warunków glebowo-agrotechnicznych oraz do obranego kierunku uprawy.
Wielkość nawożenia powinna wynosić: jeśli celem jest osiągnięcie plonu 4 ton ziarna to należy zastosować 88 kg N a jeśli celem jest wielkość plonu 6 ton -132 kg N. Uprawa jęczmień na cele browarne wielkość plonu jest ważna ale najważniejszym celem jest uzyskanie surowca o małej zawartości białka i korzystnych pozostałych parametrach ocenianych przy skupie o których mowa powyżej. Cel ten można osiągnąć nawożeniem nie przekraczającym 40 kg N/ha na stanowiskach po roślinach okopowych oraz 30-60 kg N/ha na stanowiskach po roślinach zbożowych. Takie nawożenie zapewnia dostępność N w glebie na głębokości 60 cm na poziomie 100-110 kg N/ha.
Termin nawożenia azotowego należy uzależnić od warunków siedliskowych, ilości i rozkładu opadów, oraz kondycji plantacji. Przedsiewne nawożenie azotem plantacji uprawianej na cele browarne jest najbardziej wskazane, ponieważ skutkuje obniżką zawartości białka w ziarnie. Uprawa jęczmienia na cele konsumpcyjne – nawożenie należy podzielić na dwie części z powodu zagrożenia wylegnięcia łanu.
Pierwszą dawkę należy zastosować przedsiewnie. Wielkość nawożenia jest uzależniona od poziomu dostępności N w danym stanowisku. Druga dawka powinno uzależniać się od oczekiwań co do plonu oraz dostępności H2O w glebie.
Dawkę tą należy wysiać w okresie od końca strzelania w źdźbło (faza 30) do ukazania się liścia flagowego (faza 39). Zaleca się z powodu zagrożenia wylegania roślin zastosowanie regulatorów wzrostu, zależnie od zagęszczenia łanu.
Opracował: Tomasz Krakowiak
Polecane artykuły: