Żyto i Pszenżyto – agrotechnika
Żyto i pszenżyto maja bardzo dużą wartość jako surowiec konsumpcyjnym i przemysłowym, szczególnie spirytusowym i jako surowiec do produkcji bioetanolu i biogazu. Obserwuje się większe zainteresowanie uprawą pszenżyta niż żyta. Wysokie plony kukurydzy na glebach słabszych kompleksów stawiają pod znakiem zapytania wysoki udział tych gatunków w zasiewach 2008. Areał uprawy żyta na świecie wynosi 11-12 mln ha, natomiast w Polsce średnio 2,2-2,4mln.
Uprawa pszenżyta i żyta w Polsce
Udział w światowym areale uprawy zbóż pszenżyta jarego i ozimego jest relatywnie mały i wynosi około 2,9 mln ha, w Polsce 1 mln ha. W Polsce najwięcej pszenżyta, głównie formy ozimej (90 % zasiewów) uprawia się w Wielkopolsce, Kujawach, na Warmii i Mazurach. W rejonach tych pszenżyto zajmuje około 12 % powierzchni uprawy roślin zbożowych i prawie całkowicie wyparło uprawę owsa. Łatwo zauważyć, że rejony uprawy pszenżyta to rejony wysokiej kultury gospodarowania. Dobre warunki klimatyczne i glebowe do uprawy pszenżyta oraz prace hodowców w kierunku wyhodowania odmian mieszańcowych dobrze prognozują możliwość zwiększenia jego powierzchni uprawy.
Stanowiska pod uprawę pszenżyta i żyta
Najlepszymi stanowiskami pod uprawę pszenżyta są gleby zaliczane do kompleksu glebowego, żytniego b.dobrego i żytniego dobrego. Nie zaleca się uprawy pszenżyta na stanowiskach kompleksu żytniego słabego, z powodu częstego zakwaszenia tych gleb i szybkiego ich przesuszania, co powoduje zmniejszenie plonu i porastanie sporyszem (Claviceps purpura). Na takich stanowiskach zaleca się więc uprawę żyta lub w mniejszym stopniu kukurydzy.
Z reguły przedplonem dla pszenżyta są rośliny zbożowe (żyto, owies i pszenżyto).
Przeznaczenie żyta i pszenżyta
Większa część plonu pszenżyta w kraju, ponad 2 mln ton rocznie, przeznaczona zostaje na pasze, z powodu dużej wartości żywieniowej. Ważnym elementem uprawy żyta i pszenżyta jest relatywnie częsta wymiana materiału siewnego. Corocznie pogorszenie wartości siewnej wynosi (2-3%).
Siew żyta i pszenżyta
Wykorzystanie do siewu nasion nie kwalifikowanych, zmusza do zwiększania ilości wysiewu w stopniu całkowicie nie uzasadnionym (ponad 500 ziaren na 1 m²). Powoduje to za duże zagęszczenie roślin, nie zbilansowane nawożenie azotowe, oraz zwiększenie porażenia łanu chorobami grzybowymi. Wszystko to prowadzi do wylegania łanu, czyli w prostej linii do spadku plonu.
Optymalna ilość wysiewu żyta i pszenżyta ozimego odmian populacyjnych wynosi najczęściej 350-400 ziaren/m2 i jest średnio o 10 % większa w stosunku do oczekiwanej ilości roślin. Należy podkreślić, że zredukowanie ilości wysiewu nasion np. z 400 do 300 ziaren/m2 skutkuje zniżką plonu o 0,3 %. Wysokie wymagania w tym kierunku mają odmiany mieszańcowe. Posiadają one większą zdolność krzewienia roślin niż tradycyjne odmiany populacyjne, zaleca się więc wysiewanie w mniejszym zagęszczeniu 250-300 ziaren/m2.
Termin siewu żyta i pszenżyta
Należy tak dostosować termin siewu, aby żyto i pszenżyto przed spoczynkiem zimowym osiągnęło pełnię krzewienia tzn. stadium 24-25 wg skali Zadoksa. Ten optymalny stan rozwoju, zarówno ze względu na zimowanie roślin, jaki i ich plonowanie osiąga się przy wysiewie na Mazowszu, Kujawach i Lubelszczyźnie około 15-20 IX, nie później jednak niż 25 IX.
Siewy powinny zostać zakończone w części północno-wschodniej do 20 IX i do 30 IX na południowym zachodzie kraju. Jedynie w części północno zachodniej kraju możliwe jest kilkudniowe opóźnienie zasiewów. Opóźnienie siewów do 20 X może oznaczać spadek plonu nawet o 40 %. Tak duży spadek plonu wynika ze spadku zdolności krzewienia przy opóźnianiu siewów. Jest to skutkiem reakcji roślin na skracanie długości dnia i spadku temperatury.
Nawożenie żyta i pszenżyta
Pszenżyto ozime reaguje bardzo silnie na nawożenie azotem. Gatunek ten wymaga optymalnego zbilansowania dawek do danego siedliska. W przeciętnych warunkach zalecane nawożenie azotowe waha się w granicach 120-150 kg N/ha, w przypadku odmian krótkosłomych nawet zaleca się większe. Istnieje proporcja pomiędzy wielością nawożenia, a ilością kłosów i ilością ziaren w kłosie.
Wczesny termin stosowania azotu (w okresie ruszenia wegetacji, wiosną – w przypadku żyta, gdy przez kilka dni utrzymuje się temperatura + 2 o) dodatnio stymuluje plon ziarna. Odwrotną sytuację obserwuje się przy opóźnianiu nawożenia azotowego do fazy końca krzewienia. Powoduje to obniżkę plonu nawet o 15 %.
Nawożenie azotowe w terminie ruszenia wegetacji, przy opóźnionych siewach może zbilansować straty a nawet przynieść wzrost plonu o 15-32 %, w stosunku do nawożenia azotem pod koniec krzewienia (faza 25-27). Przy nawożeniu żyta wystarczające są dawki azotu w ilości 60-90 kg N/ha. W przypadku odmian mieszańcowych zaleca się poziom nawożenia oscylujące w granicy 120 kg N/ha.
Stosowanie regulatorów wzrostu
Jest uzasadnione jedynie w sytuacji bujnego wzrostu łanu lub przy obsadzie pędów ponad 1200/ 1m2. Dzięki zastosowaniu retardantów uzyskuje się w tych przypadkach przyrost plonu o 3-7% z powodu lepszego zaziarnienia kłosów i zwiększania MTN. Optymalną fazą do zastosowania retardantów jest koniec krzewienia roślin – początek strzelania w źdźbło. Podobne efekty obserwuje się w przypadku żyta – wzrost plonu o 4-5% przy zastosowaniu regulatora wzrostu w uzasadnionych przypadkach.
Opracował Tomasz Krakowiak
Polecane artykuły: