Zwalczanie szkodników zbóż

Do najbardziej niebezpiecznych i inwazyjnych szkodników w zbożach zalicza się: mszyce zbożowe, skrzypionkę – zbożową i błękitek – oraz ploniarkę zbożówkę.Skrzypionka zbożowa (Oulema melanopa) i skrzypionka błękitek (O. lichenis) występują powszechnie i zazwyczaj razem na wszystkich gatunkach zbóż uprawianych w Polsce. Najsilniej przez te szkodniki porażana jest pszenica ozima oraz jęczmień jary. Owad dorosły skrzypionki błękitek jest jednolicie niebieski lub niebieskozielony, natomiast skrzypionka zbożowa ma czarną głowę, a odnóża koloru czerwonopomarańczowego. Chrząszcze zimują w ściółce rowów, traw, łąk i pastwisk. Jaja są pomarańczowożółte, cylindryczne, składane pojedynczo lub po 2–4 sztuki wzdłuż nerwów. Larwy obu gatunków brunatnożółte, pokryte odchodami pełniącymi funkcję ochronną przed promieniowaniem słonecznym oraz drapieżcami. Przepoczwarzenie larwy skrzypionki zbożowej odbywa się w glebie. Natomiast larwy skrzypionki błękitek przepoczwarzają się na roślinach (liście, źdźbła) w małych, białych kokonach.

Szkodliwość i objawy żerowania skrzypionek

Szkodliwość obu gatunków związana jest z redukcją powierzchni asymilacyjnej liści plonotwórczych (liść flagowy, podflagowy), w okresie suszy znacznie ogranicza transport składników pokarmowych do kłosa. Objawy obserwowane w przypadku żerowania owadów dorosłych skrzypionki zbożowej to wygryzione kreskowe otwory na liściach, larwy wygryzają warstwę miękiszową, zostawiając jedynie warstwę dolną. Takie same objawy obserwowane są przy żerowaniu skrzypionki błękitek.

Mszyce zbożowe

Na plantacjach zbóż występuje kilka gatunków mszyc: mszyca zbożowa (Sitobion avenae), mszyca czeremchowo-zbożowa (Rhopalosiphum padi), mszyca różano-trawowa (Metopolophium dirhodum). Żywicielem zimowym mszycy czeremchowo-zbożowej jest czeremcha, mszycy różano-trawowej – róże, a mszyca zbożowa zimuje na trawach i zbożach.

Szkodliwość i objawy żerowania mszyc

Przy masowym pojawieniu się mszyce wysysają sok komórkowy z tkanek roślin. Największe szkody wyrządzają w okresie między kwitnieniem a dojrzałością mleczną. Od dojrzałości woskowej szkodliwość się zmniejsza. Największy wpływ na plon mają wtedy, gdy zaatakowane są kłosy, a nie liście. Po żerowaniu mszyc odnotowuje się zdecydowanie mniejsze ziarniaki, zmniejszenie masy ziarna oraz zawartości białka. Mszyce można zaobserwować na nadziemnych częściach rośliny. W miejscu ich żerowania często występuje charakterystyczna wydzielana przez nie rosa miodowa. Na liściach, gdzie wysysały sok, pojawiają się białawe przejaśnienia.

Mszycę zbożową znajduje się na kłosach, mszycę różano-trawową na liściach, a czeremchowo-zbożową na źdźbłach i szypułkach kłosków. Mszyce zbożowe zimują w postaci jaj. Wczesną wiosną wylatują tzw. fundatrix. W sposób bezpłciowy rozwijają się najpierw bezskrzydłe, potem uskrzydlone pokolenia. Opuszczają one żywiciela zimowego i zasiedlają zboża. Jesienią osobniki płciowe zasiedlają żywiciela zimowego. Samice składają jaja, które zimują. Najlepsze warunki dla rozwoju mszyc są podczas ciepłej, suchej pogody.

Ploniarka zbożówka

Oscinella frit to gatunek muchówki, który żeruje na wszystkich gatunkach zbóż, kukurydzy, a także niektórych trawach. Stanowi zagrożenie przede wszystkim na późnych zasiewach wiosennych. W roku występują trzy pokolenia. Larwy zimują w zbożach lub trawach, przepoczwarzają się w miesiącach wiosennych (marzec, kwiecień). Pierwszy lot odnotowywany jest na przełomie kwietnia i maja. Jaja na zbożach składane są do fazy 4 liści.

Muchówki następnego pokolenia składają jaja w zawiązkach ziarniaków w czerwcu i lipcu. Trzecie pokolenie zaś od sierpnia do października atakuje samosiewy zbóż, międzyplony oraz zasiewy zbóż ozimych. Ploniarka zbożówka preferuje siedliska wilgotne. Szkody w zbożach zdarzają się przede wszystkim w ciepłych latach. Głównymi objawami żerowania ploniarki zbożowej na liściach sercowych młodych roślin są żółknięcie oraz możliwość łatwego wyjęcia liścia. Podstawa liści wykazuje ślady żerowania oraz objawy zgnilizny. Można także znaleźć larwy (2–4 mm) lub poczwarki.

Profilaktyka

• Płodozmian jako podstawowy element obniżania liczebności szkodnika.
• Prawidłowo prowadzona agrotechnika – zabiegi agrotechniczne, np. orka, kultywatorowanie, bronowanie itp., niszczą larwy i poczwarki.
• Zrównoważony program nawożenia plantacji roślin zbożowych wpływa na zdrowotność roślin i potencjał obronny, a także zdolności regeneracyjne.
• Dbanie o populację naturalnych drapieżców szkodników.

Ochrona chemiczna

Ochrona chemiczna powinna być rozpoczęta po przekroczeniu progu ekonomicznej szkodliwości danego szkodnika. Do zwalczania wcześniej wymienionych gatunków polecane są środki należące do grupy fosforoorganicznych, karboksyamidów oraz pyretroidów. Preparaty reprezentujące grupę pyretroidów to Cyperkill Max 500 SC oraz Bulldock 025 EC . Oba polecane są do zwalczania mszycy zbożowej oraz skrzypionek. Cyperkill Max 500 EC zawiera cypermetrynę. Działa na roślinie powierzchniowo, na szkodniku wykazuje działanie kontaktowe i żołądkowe. Polecany jest w uprawie pszenicy ozimej i jarej do zwalczania mszycy zbożowej i skrzypionek, natomiast na plantacjach jęczmienia jarego w dawce 0,05 l/ha zwalcza skrzypionki. Preparat Bulldock 025 EC zawierający beta-cyflutrynę wykazuje działanie kontaktowe i żołądkowe, na roślinie zaś działa powierzchniowo. Na plantacjach pszenicy ozimej zwalcza mszycę zbożową. Zaleca się stosowanie go w dawce 0,25 l/ha po wykłoszeniu, ale nie później niż do fazy mlecznej dojrzałości ziarna.

Grupa środków fosforoorganicznych reprezentowana jest przez preparat Pyrisimex 480 EC . Substancją aktywną tego produktu jest chloropiryfos. Środek owadobójczy o działaniu kontaktowym, żołądkowym i gazowym, działa na roślinie powierzchniowo i wgłębnie. Polecany jest do zwalczania skrzypionek na plantacjach pszenicy ozimej. Preparat ten należy stosować na początku wylęgania się larw, faza rozwojowa rośliny chronionej przypada na początek kłoszenia, gdy jest widoczny wierzchołek kłosa w 30% (BBCH 50-53). Optymalna dawka preparatu to 0,5–0,6 l/ha. Natomiast w grupie karboksyamidów znajduje się preparat Teppeki 50 WG, zawierający flonikamid. Teppeki 50 WG jest środkiem owadobójczym o działaniu systemicznym. Przeznaczony do zwalczania mszyc m.in. na plantacjach pszenicy ozimej. Preparat ten należy stosować po pojawieniu się pierwszych szkodników. Zalecana dawka środka to 0,14 kg/ha.

Karolina Felczak, Instytut Agronomiczny Fertico