Zaraza ziemniaka – strategia ochrony fungicydowej

Zaraza ziemniaka – strategia ochrony fungicydowej

Wśród licznych (około 160) chorób ziemniaka zaraza jest najgroźniejsza i od ponad półtora wieku powoduje ogromne straty w uprawach na całym świecie. Jak skutecznie chronić przed nią plony?

                                  Zaraza ziemniaka na liściu

Czynniki decydujące o znaczeniu zarazy

Wielkość strat powodowanych przez zarazę ziemniaka jest uzależniona od wielu czynników, które mogą potęgować występowanie patogenu na plantacji ziemniaka. O znaczeniu zarazy decydują m.in.:

• możliwości destrukcyjne choroby – wystarczy jedna zakażona bulwa (patrz fot. 1) na kilometr kwadratowy, aby w sprzyjających warunkach doszło do rozwoju zarazy, która dziennie jest w stanie zniszczyć 10% powierzchni asymilacyjnej. Przy epidemicznym rozwoju choroby wystarczy 1 roślina, na której zarodnikuje sprawca, żeby doszło do zakażenia ziemniaków na plantacji o powierzchni 100 hektarów,
• zdolność do przenoszenia materiału infekcyjnego – zarodniki zarazy przy prędkości wiatru od 20 do 40 km/h w ciągu 4 godzin mogą się rozprzestrzenić na odległość 80–160 kilometrów od miejsca infekcji,
• krótki cykl infekcyjny – w korzystnych warunkach może trwać 3 dni, a zarodnikowanie może wystąpić już w ciągu jednego lub dwóch dni od pojawienia się objawów (patrz fot. 2–4),
• możliwość produkowania dużej ilości materiału infekcyjnego – z jednej zmiany patologicznej na liściu może powstać od 100 000 do 300 000 zarodników sporangialnych. W sprzyjających warunkach z 1 sporangium może powstać od 6 do 16 zoospor, z których każda stanowi potencjalne źródło infekcji.

 

Sposoby na walkę z chorobą

Taka szybkość rozwoju i możliwość rozprzestrzeniania się choroby przyczyniają się do dużych strat (nawet do 100%) oraz generują wysokie koszty ponoszone na ochronę upraw (6,7 mld dolarów na świecie). Skuteczna ochrona przed zarazą ziemniaka wymaga więc wykorzystania wszystkich dostępnych metod ochrony przed agrofagami (zabiegi agrotechniczne, odporność odmian, ochrona chemiczna).

Jednak ze względu na możliwość epidemicznego rozwoju choroby metody agrotechniczne oraz odporność odmian nie są w stanie skutecznie hamować jej rozwoju i mogą stanowić tylko profilaktyczne uzupełnienie dla stosowania zabiegów nalistnych z użyciem fungicydów. Cykliczne stosowanie zabiegów ochronnych w okresie wegetacji jest więc głównym sposobem zapobiegania wystąpieniu i rozwojowi zarazy. O skuteczności ochrony prowadzonej za pomocą fungicydów decyduje wiele czynników. Najważniejsze z nich to termin rozpoczęcia ochrony chemicznej i dobór środków ochrony roślin.

Preparaty – sposób działania w roślinie i na sprawcę choroby oraz zakres i warunki stosowania (wg Korbas i in. 2017)

Nazwa handlowa	Substancja aktywna	Sposób działania		Faza BBCH	Warunki zastosowania
		Roślina	Patogen
Leimay 200 SC	Amisulbrom	Powierzchniowo i translaminarnie, do stosowania zapobiegawczego. Długotrwale pozostaje na powierzchni chronionej	Zakłóca procesy oddechowe w łańcuchu mitochondrialnym.	12–20	Nie przed deszczem i bezpośrednio po nim, gdy rośliny są mokre. Wilg. powietrza >60%.
Nautile 730 WG	Cymoksanil	Wgłębnie, do stosowania zapobiegawczego i leczniczego. Szybko wnika do wnętrza rośliny.	Blokuje powstawanie zarodników, hamuje syntezę kwasów nukleinowych, aminokwasów oraz powoduje zakłócenia innych procesów komórkowych.	21–89	Nie przed deszczem i bezpośrednio po nim, gdy rośliny są mokre. Wilg. powietrza >60%. Temperatura w trakcie aplikacji 12–20°C.
	Mankozeb	Powierzchniowo, do stosowania zapobiegawczego.	Hamuje rozwój struktur patogenu i nie dopuszcza do wytworzenia zarodników. Wielokierunkowe działanie blokujące procesy oddychania i uwalniania energii.
Penncozeb 80 WP	Mankozeb	Powierzchniowo, do stosowania zapobiegawczego.	Hamuje rozwój struktur patogenu i nie dopuszcza do wytworzenia zarodników. Wielokierunkowe działanie blokujące procesy oddychania i uwalniania energii.	21–89	Zabiegi można wykonywać przed prognozowanym deszczem. Wilg. powietrza >60%. Temperatura w trakcie aplikacji 12–20°C.
Vondozeb 75 WG
Reboot 66 WG	Zoksamid	Powierzchniowo, do stosowania zapobiegawczego. Szybko wnika do wnętrza rośliny	Blokuje proces mitotycznego podziału jądra.	21–89	Nie przed deszczem i bezpośrednio po nim, gdy rośliny są mokre. Wilg. powietrza >60%. Temperatura w trakcie aplikacji 12–20°C.
	Cymoksanil	Wgłębnie, do stosowania zapobiegawczego i leczniczego.	Szybko wnika do wnętrza rośliny. Blokuje powstawanie zarodników, hamuje syntezę kwasów nukleinowych, aminokwasów oraz zakłócenia innych procesów komórkowych.
Armetil M 72 WP	Mankozeb	Powierzchniowo, do stosowania zapobiegawczego.	Hamuje rozwój struktur patogenu i nie dopuszcza do wytworzenia zarodników. Wielokierunkowe działanie blokujące procesy oddychania i uwalniania energii.	31–70	Zabiegi można wykonywać kilka godzin przed prognozowanym deszczem. Wilg. powietrza >60%. Temperatura w trakcie aplikacji 12–20°C.
	Metalaksyl	Układowo, do stosowania zapobiegawczego i leczniczego. Szybko przemieszcza się w roślinie, pobierany przez liście i łodygi oraz korzenie.	Hamuje kiełkowanie zarodników i wzrost struktur patogenu oraz uniemożliwia formowanie konidioforów.
Axidor	Propamokarb – HCl	Układowo, do stosowania zapobiegawczego i leczniczego. Pobierany przez korzenie i liście. Przemieszcza się akropetalnie, czyli przy użyciu wiązek ksylemu z wodą i substancjami mineralnymi – z dołu do góry.	Wpływa na przepuszczalność błony komórkowej przez hamowanie syntezy fosfolipidów i kwasów tłuszczowych. Ogranicza rozwój struktur patogenu, hamuje wytwarzanie zarodników.	31–70	Nie przed deszczem i bezpośrednio po nim, gdy rośliny są mokre. Wilg. powietrza >60%. Temperatura w trakcie aplikacji 12–20°C.
	Cymoksanil	Wgłębnie, do stosowania zapobiegawczego i leczniczego.	Szybko wnika do wnętrza rośliny. Blokuje powstawanie zarodników, hamuje syntezę kwasów nukleinowych, aminokwasów oraz zakłócenia innych procesów komórkowych.
Tazer 250 SC	Azoksystrobina	Lokalnie układowo i translaminarnie, do stosowania głównie zapobiegawczego. Przemieszcza się od korzenia do wierzchołka, ma zdolność wiązania się z warstwą woskową, co zwiększa możliwość pokrycia.	Hamuje kiełkowanie zarodników oraz wzrost grzybni i wytwarzanie zarodników.	31–89	Stosować najpóźniej 2 godziny przed opadami deszczu i po deszczu, na rośliny mokre. Wilg. >60%.

Termin rozpoczynania ochrony chemicznej

W Polsce, ze względu na dużą liczbę gospodarstw małoobszarowych, najczęściej branym pod uwagę momentem rozpoczęcia zabiegów ochronnych jest pojawienie się pierwszych objawów choroby na plantacji. Jest to jednak podejście mało efektywne i niedające gwarancji skuteczności. Innym intensywnym rozwiązaniem, stosowanym na plantacjach wielkoobszarowych, jest rozpoczynanie zabiegów, gdy rośliny wejdą w fazę zwierania się w rzędach i międzyrzędziach (faza BBCH od 25). Ze względu na wzrost temperatury i wilgotności w łanie wzrasta ryzyko wystąpienia zarazy. Termin ten pozwala na wykonanie jednego lub dwóch zabiegów profilaktycznych, które podnoszą skuteczność ochrony.

Sposobem najefektywniejszym, który zyskuje coraz większą popularność, jest prowadzenie ochrony z wykorzystaniem systemu wspomagania decyzji (Decision Support System). Za pomocą wyliczeń komputerowych system ten zaleca wykonanie pierwszego i kolejnych zabiegów nalistnych wtedy, kiedy wystąpi taka konieczność. Ten sposób ochrony pozwala na zachowanie wysokiej skuteczności przy jednoczesnym zmniejszeniu o 30% liczby zabiegów.

 

Dobór środków ochrony roślin

Fungicydy do zwalczania zarazy ziemniaka wybiera się zależnie od ich mobilności (zakres rozprzestrzeniania się w roślinie – powierzchniowe, wgłębne, układowe), sposobu działania na patogen (profilaktyczne, lecznicze, antysporulacyjne) oraz warunków pogodowych i fazy rozwoju roślin ziemniaka. Wśród fungicydów zarejestrowanych do zwalczania zarazy ziemniaka firma Agrosimex proponuje kilka, które pozwolą na zbudowanie programów ochrony skutecznie zabezpieczających plantacje. Preparaty te mają w składzie substancje aktywne, których zakres działania na sprawcę choroby i sposób przemieszczania się w roślinie pozwalają na stosowanie ich w kluczowych momentach ochrony plantacji i zapewniają jej skuteczność. Dodatkowym czynnikiem zwiększającym ich atrakcyjność jest możliwość jednoczesnego wykorzystania tych fungicydów do ochrony plantacji ziemniaka przed drugą z najgroźniejszych chorób okresu wegetacji – alternariozą.

Ostatnim czynnikiem, mającym równie duże znaczenie jak termin zabiegu i wybór fungicydu, są warunki meteorologiczne w trakcie wykonywania zabiegu i sprawność opryskiwacza użytego do aplikacji. Należy także pamiętać o przemiennym stosowaniu fungicydów w celu zapobiegania spadkowi ich efektywnego działania.

 

Jerzy Osowski/Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – PIB, Radzików