Szkodliwe owady dużym zagrożeniem dla upraw rzepaku

Areał uprawy rzepaku z roku na rok się powiększa. W związku z tym rzepak coraz częściej występuje w płodozmianie, a to powoduje zwiększenie zagrożenia ze strony szkodników. Straty w plonie spowodowane przez szkodniki sięgają kilkudziesięciu procent. Wiosną najgroźniejszymi i najbardziej rozpowszechnionymi szkodnikami rzepaku są przede wszystkim chowacze łodygowe i słodyszek rzepakowy, ale także szkodniki łuszczynowe.

Chowacz brukwiaczek

Pierwszy szkodnik nalatujący na plantacje rzepaku po zimie. To mały chrząszcz o szarym ubarwieniu, którego larwy uszkadzają łodygi rzepaku, powodując ich wyginanie się w kształt litery „S” i pękanie już we wczesnych stadiach dojrzewania. Szkodliwa aktywność chrząszczy tego gatunku rozpoczyna się przy temperaturze powietrza 10–12oC, co ma miejsce najczęściej w marcu – w okresie fazy rozwoju roślin BBCH 41-54.

Chowacz czterozębny

Kolejny niechciany gość na polach rzepakowych jest małym (około 3 mm długości), czarnym chrząszczem z zielonym odcieniem i z rdzawoczerwonymi odnóżami. Aktywność wiosenną rozpoczyna przy średniej temperaturze powietrza około 15°C, a więc później niż chowacz brukwiaczek, i uszkadza rzepak w fazach rozwojowych od początku wiosennego wzrostu liści w pąkach liściowych (BBCH 41). Samice chowacza czterozębnego składają jaja do ogonków i nerwów liściowych, skąd wylęgłe larwy przechodzą do łodyg, powodując w następstwie żerowania wyleganie roślin.

Słodyszek rzepakowy

Najważniejszy szkodnik rzepaku ozimego w ostatniej dekadzie kwietnia, od fazy pojawienia się nad okrywą liściową pąków kwiatowych w zwartych jeszcze kwiatostanach (BBCH 50-52). Przed kwitnieniem chrząszcze muszą rozrywać pąki kwiatowe, aby dostać się do pręcików. Uszkodzone pąki żółkną, a potem odpadają. Nalot słodyszka rzepakowego następuje przy temperaturze powietrza około 12–15°C. Niszczenie pączków i wygryzanie przez chrząszcze pylników kwiatowych powoduje znaczny (nawet 50%) spadek plonu. Uszkodzone rośliny mają liczne puste szypułki kwiatów. Wiele z zachowanych łuszczyn jest zakrzywionych. W odróżnieniu od opisanych wcześniej gatunków chowaczy, larwy słodyszka nie stanowią dla roślin rzepaku istotnego zagrożenia.

Szkodniki łuszczynowe

Chowacz podobnik i pryszczarek kapustnik to kolejne owady niebezpieczne dla upraw rzepaku. Chrząszcze chowacza podobnika żerują na kwitnącym rzepaku. Samice wygryzają niewielkie otwory w łuszczynkach i składają do nich po jednym jaju. Po ośmiu dniach wykluwają się larwy, które wewnątrz łuszczyn żywią się zawiązanymi nasionami. Jedna larwa może zniszczyć do siedmiu nasion. Uszkodzone łuszczyny narażone są na wnikanie patogenów grzybowych i na inwazję pryszczarka kapustnika, który składa liczne jaja do łuszczyn przez otwory wygryzione przez samice chowacza podobnika. Wylęgające się larwy, których może być nawet kilkadziesiąt, zjadają zarodki nasion oraz wysysają soki ze ścian łuszczyn, powodując ich pękanie.

Monitoring zagrożeń

Bardzo ważnym elementem ochrony plantacji rzepaku przed szkodnikami jest prowadzenie monitoringu. W tym celu po wschodach na polu należy wystawić żółte naczynia, które służą do obserwowania pierwszych nalotów i aktywności szkodliwych owadów w rzepaku ozimym. Metoda „żółtych naczyń” dostarcza informacji dotyczących nalotu szkodników na plantacji i bieżącego zagrożenia przez poszczególne gatunki owadów. O podjęciu decyzji odnośnie wykonania zabiegu chemicznego decyduje przekroczenie progu ekonomicznej szkodliwości danego szkodnika. Żółte naczynia wystawia się na pola rzepaku dość wcześnie – na przedwiośniu, po zniknięciu pokrywy śnieżnej. Umieszczamy je, licząc około 20 m w głąb od krawędzi pola. Żółte naczynia powinny być umieszczane na wysokości roślin rzepaku, czyli należy zawieszać je coraz wyżej w miarę wzrostu rzepaku. Do naczyń wlewamy wodę z odrobiną płynu do mycia naczyń. Kontrolę przeprowadzamy regularnie, o tej samej porze dnia, najlepiej w południe. Pojawienie się szkodników w żółtym naczyniu jest sygnałem do pogłębionych obserwacji i w razie konieczności wykonania zabiegu owadobójczego.

Szkodnik	Termin obserwacji	Próg szkodliwości
Chowacz brukwiaczek	od początku do końca marca	10 chrząszczy w żółtym naczyniu w ciągu kolejnych 3 dni
	BBCH 20-29	lub 2-4 chrząszcze na 25 roślinach
Chowacz czterozębny	przełom marca i kwietnia	20 chrząszczy w żółtym naczyniu w ciągu kolejnych 3 dni
	BBCH 25-39	lub 6 chrząszczy na 25 roślinach
Słodyszek rzepakowy	zwarty kwiatostan BBCH 50-52	1 chrząszcz na roślinie
	luźny kwiatostan BBCH 53-59	3-5 chrząszczy na roślinie

Zwalczanie szkodników rzepaku

W zwalczaniu szkodników rzepaku ważne jest łączenie metod: agrotechnicznej, mechanicznej oraz chemicznej. Do najbardziej skutecznych, a zarazem najszybszych sposobów zwalczania szkodników, należy metoda chemiczna. Jednym z insektycydów chroniących plantacje rzepaku jest Cyperkill Max 500 EC – insektycyd z grupy pyretroidów. Zastosowaną w nim substancją aktywną jest cypermetryna o działaniu kontaktowym i żołądkowym, na roślinie działająca powierzchniowo. Jak wszystkie pyretroidy należy go stosować w temperaturach nieprzekraczających 20oC. Cyperkill Max 500 EC chroni rzepak przed słodyszkiem rzepakowym, chowaczem czterozębnym i podobnikiem. Z grupy insektycydów fosforoorganicznych zawierających substancję aktywną chloropiryfos warte polecenia są Pyrisimex 480 EC i Helios 480 EC . Te środki z kolei działają najlepiej w temperaturze przekraczającej 15oC. Na szkodniki działają kontaktowo i żołądkowo, a na roślinie powierzchniowo i wgłębnie. Przeciwko chowaczom zabieg należy wykonać około 7–10 dni po pierwszych nalotach szkodnika, a w przypadku słodyszka rzepakowego plantacje należy opryskiwać w fazie zwartego kwiatostanu, po wystąpieniu chrząszczy na plantacji. Nie należy opryskiwać upraw bezpośrednio przed oraz w trakcie kwitnienia. Zupełnie nowym, dostępnym w Polsce od tego roku, insektycydem jest Boravi 50 WG. Ten środek owadobójczy zawiera nieznaną szkodnikom substancję aktywną – fosmet. Boravi 50 WG stosuje się zwłaszcza do zwalczania odpornego na wiele substancji aktywnych słodyszka rzepakowego, wykonując oprysk 7–10 dni po pierwszych nalotach szkodnika na plantację. Boravi 50 WG jest zarejestrowany także do zwalczania chowacza brukwiaczka i chowacza czterozębnego.

Tomasz Sikorski