Ochrona pszenicy przed fuzariozą kłosów
W wielu regionach świata fuzarioza kłosa pszenicy jest uznawana za jedną z najistotniejszych chorób upraw pszenicy w XXI wieku. Najważniejszym gatunkiem powodującym fuzariozę kłosów jest Fusarium graminearum. Duże znaczenie ma również Fusarium culmorum. Są to dwa gatunki uznawane za najbardziej agresywne w stosunku do kłosów zbóż, chociaż infekcji może dokonywać jeszcze kilka innych.
Czym grozi infekcja kłosa?
Infekcja kłosa prowadzi do redukcji plonu, a jeżeli porażone ziarno zostanie użyte do reprodukcji, wpływa także negatywnie na kiełkowanie i rozwój siewek. Przede wszystkim jednak grzyby z rodzaju Fusarium produkują bardzo silne mykotoksyny, wśród których szczególne znaczenie mają trichoteceny, takie jak deoksyniwalenol (DON) i nivalenol (NIV). Mykotoksyny przenikają do organizmu ludzi i zwierząt głównie przez przewód pokarmowy, ale mogą przedostawać się również przez inhalację i skórę. Najczęściej występującą toksyną fuzaryjną jest deoksyniwalenol, który uważa się za związek testowy dla tych substancji. Ponieważ istnieje zależność pomiędzy ilością DON w ziarnie a stopniem jego porażenia przez Fusarium, na jej podstawie ustala się spadek plonowania ziarna pszenicy wywołany przez wspomniane grzyby. Niski poziom porażenia przez Fusarium nie zawsze koreluje jednak z niską zawartością mykotoksyn. Zalecenia Unii Europejskiej zakładają, że zawartość DON w ziarnie pszenicy nie powinna przekraczać wartości 1,75 mg/kg, a w mące 0,75 mg/kg. Bezpieczeństwo żywnościowe oraz ochrona konsumentów wymusza na producentach działania ograniczające obecność mykotoksyn w ziarnie. W ostatnich latach fuzarioza stała się jedną z najbardziej znaczących chorób występujących na kłosach. Głównych przyczyn tego zjawiska upatruje się w wysokim udziale zbóż w strukturze zasiewów, uproszczeniach w uprawie roli oraz uprawie odmian krótkosłomych, często genetycznie wrażliwych na tę grupę grzybów. Także skracanie zbóż wpływa na zwiększenie prawdopodobieństwa porażenia kłosów.
Przykładowe dopuszczalne zawartości deoksyniwalenolu (DON) w μg/kg w pszenicy i wyrobach z pszenicy obowiązujące w UE i krajach członkowskich, USA i Kanadzie
| Kraj | Dopuszczalna zawartość DON μg/kg | |
| Ziarno nieprzetworzone | Mąka i przetwory pszenne | |
| UE | 1750 | 750 |
| Austria | 650 | 500 |
| Niemcy | 500 | 350 |
| Holandia | 750 | – |
| USA | 2000 | 1000 |
| Kanada | 2000 | 1000 |
Występowanie fuzariozy
Wiadomo, że grzyby z rodzaju Fusarium występują na łodygach i pochwach liściowych w początkowym okresie wzrostu zbóż, by nieco „ustąpić” w trakcie wegetacji. Następnie obserwuje się kolejny wzrost zagrożenia w postaci infekcji kłosów. Przyczyny tego zjawiska nie są do końca wyjaśnione, choć najczęściej jako powód podaje się zmiany w stężeniu węglowodanów. Bez względu na mechanizm tego zjawiska skrócenie źdźbła sprawia, że droga infekcji dokonywanej przez te grzyby z dolnych części rośliny na kłosy jest krótsza, a tym samym bardziej prawdopodobna. Problem jest na tyle znaczący, że w USA , Kanadzie czy Meksyku przeznacza się duże fundusze na programy genetyczno-hodowlane mające na celu wytworzenie nowych odmian o mniejszej podatności na fuzariozę kłosa. Także obecność kukurydzy w zmianowaniu przyczynia się do zwiększania problemu. Przyjmuje się również, że klimat kontynentalny, z regularnie pojawiającymi się wiosennymi opadami deszczu, sprzyja występowaniu tych patogenów.
Doskonale przystosowany przeciwnik
Fusarium to grupa grzybów bardzo dobrze przystosowanych do zmieniających się warunków atmosferyczno-glebowych. Organizmy te wykazują dużą tolerancję w stosunku do czynników środowiska i mogą się rozwijać w szerokim zakresie temperatury 0–30°C. Do najważniejszych sposobów zapobiegania fuzariozie kłosów należy stosowanie zdrowego materiału siewnego, wybór odmian o podwyższonej oporności na grzyby z rodzaju Fusarium, siew roślin we właściwym terminie agrotechnicznym i wreszcie odpowiednie stosowanie fungicydów.
Zwalczanie Fusarium
Mimo że w tej chwili istnieje wiele substancji wykazujących wysoką skuteczność w stosunku do fuzarioz, to zwalczanie powodujących je grzybów jest nadal uważane za trudne i wymagające ustalenia precyzyjnych terminów. Grzyby z rodzaju Fusarium mogą atakować kłosy w dwóch fazach rozwojowych. Pszenica jest szczególnie wrażliwa na infekcję podczas kwitnienia, kiedy to dochodzi do infekcji kwiatów. Jest to fuzarioza jawna, która z reguły prowadzi do szkód bezpośrednich w postaci zmniejszenia liczby ziarniaków oraz ich niedorozwoju, niskiej zdolności kiełkowania, a także pogorszenia jakości materiału siewnego. Istnieje również możliwość porażenia w fazie dojrzałości mlecznej, a nawet w fazie dojrzałości woskowej czy pełnej. W tym okresie infekcja następuje przez okrywę owocowo-nasienną. Mamy wówczas do czynienia z tzw. infekcją ukrytą. Ziarno jest wtedy wykształcone normalnie oraz ma wysoką zdolność kiełkowania. W zwalczaniu fuzariozy kłosów najczęściej wykorzystywane są fungicydy z grupy triazoli. Największą efektywność uzyskuje się wtedy, gdy zabiegi wykonywane są na początku kwitnienia. Według badań prowadzonych w USA za optymalny przyjmuje się termin, kiedy to 30% kłosów jest w fazie początku kwitnienia. Akceptowalny jest również okres do 5 dni po kwitnieniu. Późniejsze zabiegi z reguły dają niższy poziom ochrony, jednak czasami mogą to być działania konieczne.
Wśród triazoli od lat jedną z najbardziej skutecznych substancji jest tebukonazol, substancja aktywna preparatu Spekfree 430 SC . Tebukonazol, podobnie jak i inne fungicydy triazolowe, ogranicza biosyntezę ergosteroli grzybów, jednak w odróżnieniu od większości triazoli hamuje syntezę sterolu w dwóch miejscach (c14 – demetylaz oraz 8-7 – izomeraz), przez co działa skuteczniej. Spekfree 430 SC standardowo wykazuje największą skuteczność w okresie od początku do połowy kwitnienia, chociaż istnieje możliwość jego zastosowania także w późniejszych terminach. W warunkach sprzyjających rozwojowi chorób kłosa można go używać aż do fazy dojrzałości wodnej. Preparat zwalcza również septoriozę plew. Zastosowany wcześnie, w fazie kłoszenia, pomaga utrzymać zieloność liści podflagowego oraz flagowego i jest skuteczny także w stosunku do rdzy brunatnej, brunatnej plamistości liści i septorioz. Spekfree 430 SC można stosować w klasycznym terminie T1 – należy tylko pamiętać, aby w tym czasie temperatura nie była niższa niż 12°C.
| Zwalczana choroba | Pszenica ozima | Ilość tebukonazolu (g/ha) zapewniająca skuteczne zwalczanie |
| Mączniak prawdziwy | + | 200–250 |
| Rdza brunatna | + | 125–250 |
| Septorioza paskowana liści | + | 200–250 |
| Septorioza plew | + | 200–250 |
| Brunatna plamistość liści | + | 200–312 |
| Fuzarioza kłosów | + | 188–250 |