Mączniak prawdziwy zbóż i traw jest jedną z groźniejszych chorób pszenicy i jęczmienia. Z kolei mniej szkodliwy jest dla owsa i żyta. Choroba występuje na terenie całej Polski, największe szkody wyrządza w rejonach nadmorskich, południowo-wschodnich oraz w centralnej części kraju.

Sprawcą choroby jest grzyb Blumeria graminis, który występuje w różnych formach specjalnych, przystosowanych do określonych gatunków roślin. Ponadto istnieją liczne rasy mączniaka, które przystosowują się do różnych odmian. Wraz z intensyfikacją upraw zbóż wzrasta znaczenie tej choroby. Obniżka plonu wywołana przez mączniaka może doprowadzić do strat sięgających nawet 10%. Bardzo wczesne porażenie przezimowanego zboża może doprowadzić do znacznych uszkodzeń roślin, m.in. mniejszej liczby pędów po krzewieniu i osłabienia krzewienia. Porażenie liści znacznie ogranicza fotosyntezę oraz wzmaga transpirację, co wraz z porażeniem kłosków powoduje spadek liczby i masy ziarniaków. Mączniak prawdziwy wpływa na wzmożone infekcje innych patogenów (Septoria, Fusarium).

Profilaktyka to podstawa…

W ochronie zbóż przed mączniakiem wykorzystuje się metody zmierzające do ograniczenia źródła infekcji pierwotnych, w tym celu należy:

• wykonać terminową orkę i podorywkę (zabiegi te niszczą resztki pożniwne);
• unikać zbyt gęstego siewu;
• stosować racjonalne nawożenie azotem, potasem i fosforem;
• wprowadzić do uprawy odmiany odporne lub tolerancyjne na porażenie;
• unikać sąsiedztwa zbóż ozimych z jarymi.

Co sprzyja porażeniu?

Grzyb Blumeria graminis wytwarzający liczne formy specjalne wobec poszczególnych gatunków zbóż sprawia, że jest obecnie jedną z najgroźniejszych chorób zbóż. Czynnikiem, który sprzyja silnemu porażeniu, jest ciepła i sucha pogoda wiosną. Odnotowywane jest wtedy obfite tworzenie zarodników i silniejsze ich rozprzestrzenianie. Infekcji sprzyjają również wysoka wilgotność powietrza, temperatura 18–22˚C oraz pogoda na zmianę ciepła i wilgotna. W temperaturze 20˚C inkubacja trwa w ciągu 3–4 dni, a w temperaturze 5˚C – 14 dni. Gdy temperatura osiąga powyżej 25˚C, na liściach nie tworzą się charakterystyczne poduszeczki grzybni, występują jedynie żółte lub brunatne plamy. Grzyb zimuje w postaci grzybni na żywych tkankach rośliny żywicielskiej oraz kleistotecji – chasmotecji. Grzyb występuje w stadium workowym w postaci kleistotecjów, zawierających worki, w których znajdują się zarodniki. Askospory z chasmotecji uwolnione podczas chłodnej i wilgotnej pogody jesienią dokonują infekcji pierwotnych młodych siewek zbóż ozimych. Natomiast w czasie sezonu wegetacyjnego na porażonych liściach tworzy się stadium konidialne w postaci oidiów (zarodników konidialnych, wyrastających z grzybni pokrywającej porażone rośliny), które są przenoszone przez wiatr.

Objawy mączniaka prawdziwego

Pierwsze objawy mączniaka pojawiają się na młodych siewkach. Najbardziej charakterystycznym objawem jest biały, kłaczkowaty nalot na liściach. Silnemu porażeniu ulegają najstarsze liście będące w fazie strzelania w źdźbło. W warunkach sprzyjających rozwojowi choroby obfite, wojłokowate białe lub szarobiałe naloty (często obserwowane czarne kuleczki – chasmotecja struktura przetrwalnikowa) występują również na górnych liściach oraz kłosach. Silnie porażone liście żółkną i przedwcześnie obumierają, infekcji ulegają wszystkie nadziemne części rośliny.

Ochrona chemiczna

Pierwsze zabiegi należy wykonać po zaobserwowaniu symptomów choroby. W przypadku dużego zagrożenia zbóż mączniakiem wskazane jest powtarzanie zabiegów chemicznych. W celu ograniczenia mączniaka prawdziwego zbóż i traw zaleca się stosowanie preparatów stymulujących naturalną odporność roślin. Jednym z takich preparatów jest Fosfiron Mg i Cu, którego stosowanie jest zalecane jesienią po wytworzeniu 6 liści oraz wiosną po ruszeniu wegetacji i przed kłoszeniem. Bardzo dobre efekty odnotowano przy użyciu Fosfironu Mg, zawierającego aktywny fosforyn magnezu. Fosforyny są skuteczne i pomocne w ochronie zbóż przed chorobami grzybowymi, ponieważ działają jako silny środek odżywczy uzupełniający niedobory fosforu i magnezu. Zwiększają odporność roślin na niekorzystne warunki atmosferyczne i siedliskowe, stymulując przy tym mechanizmy obronne roślin. Dodatkowo aktywność jonu fosforynowego zawartego w preparacie Fosfiron MG związana jest z budową samej cząsteczki aktywnej – jest uboższa o jeden atom tlenu od formy fosforanowej, co daje zwiększoną mobilność w roślinie i glebie. Fosforyny oddziałują fungistatycznie na patogen. Opóźniają wzrost komórki grzybowej oraz spowalniają tworzenie spor (jest to szczególnie ważne w przypadku ochrony przed mączniakiem prawdziwym, który charakteryzuje się obfitym zarodnikowaniem), co powoduje wydzielanie przez patogen „metabolitów stresu”. Metabolity stresu są rozpoznawane przez roślinę, która wydziela zwiększone ilości przeciwciał oraz wzmacnia fizyczną strukturę błony i ściany komórkowej. Roślina reaguje wtedy akumulacją fitoaleksyn (ciał odpornościowych), powodując odpowiedź układu odpornościowego. Komórki zainfekowane są zmuszane do apoptozy – śmierci komórki w organizmie wielokomórkowym. Skutecznymi preparatami w ochronie przed mączniakiem prawdziwym zbóż i traw są fungicydy z grupy triazoli, morfolin, imidazoli.

W celu ograniczenia mączniaka prawdziwego zbóż i traw zaleca się stosowanie preparatów stymulujących naturalną odporność roślin.
Jednym z preparatów z grupy triazoli jest Bumper 250 EC , który zawiera propikonazol. Polecany jest on do stosowania zapobiegawczego lub też z chwilą wystąpienia pierwszych objawów. Zalecana dawka preparatu zarówno w przypadku pszenicy ozimej, jak i jęczmienia jarego to 0,5 l/ha. Termin stosowania środka Bumper 250 EC w przypadku pszenicy ozimej przypada na okres od fazy strzelania w źdźbło do końca fazy kłoszenia (BBCH30-59), w jęczmieniu jarym zaś od końca fazy krzewienia do początku fazy kłoszenia (BBCH 29-51). Obecnie do zwalczania mączniaka polecany jest także Bumper Super 490 EC – zawiera on dwie substancje: prochloraz (z grupy imidazoli) oraz propikonazol (z grupy triazoli). Preparat ten może być stosowany w przypadku żyta oraz ozimych i jarych odmian pszenicy, pszenżyta, jęczmienia. We wszystkich uprawach zalecana jest dawka 1 l/ha. Oba wyżej wymienione produkty zwalczają również szereg innych chorób, m.in. rdzę, septoriozę liści i plew, rynchosporiozę oraz plamistość liści. Kolejnym środkiem polecanym w zwalczaniu mączniaka prawdziwego zbóż jest Chefara 330 EC . Produkt zawiera propikonazol i cyprokonazol. Wykazuje działanie systemiczne i zalecany jest do stosowania zapobiegawczego, interwencyjnego oraz wyniszczającego. Może być użyty w ochronie żyta oraz ozimych i jarych odmian pszenicy, jęczmienia i pszenżyta w dawce 0,5 l/ha. Spekfree 430 SC, zawierający tebukonazol, to preparat z grupy konazoli-triazoli do stosowania zapobiegawczego i interwencyjnego. Wykazuje działanie układowe. Jest zalecany w uprawach pszenicy ozimej i jęczmienia jarego w dawce 0,6 l/ha. Kolejnym środkiem, który również zawiera tebukonazol, jest Orius Extra 250 EW . Preparat wykazuje działanie systemiczne i przeznaczony jest do stosowania zapobiegawczego i interwencyjnego w ochronie pszenicy ozimej i jęczmienia jarego. Zaleca się go stosować w dawce 1–1,25 l/ha – wyższa dawka polecana jest w  warunkach silnego zagrożenia chorobą. Produkt stosowany od początku fazy strzelania w źdźbło do końca fazy kłoszenia w przypadku pszenicy, w jęczmieniu zaś od końca fazy krzewienia do końca fazy kłoszenia. Grupę morfolin reprezentuje preparat Leander 750 EC zawierający fenpropidynę. Środek ten wykazuje działanie systemiczne i przeznaczony jest do stosowania zapobiegawczego i interwencyjnego w ochronie zbóż jarych i ozimych. Preparat ten zalecany jest do stosowania od końca fazy krzewienia do końca fazy kłoszenia. Zalecana dawka w przypadku pszenicy ozimej i jarej, jęczmienia ozimego i jarego oraz żyta wynosi 0,75 l/ha. Grupa imidazoli reprezentowana jest przez preparat Mirage 450 EC zawierający prochloraz. Środek ten działa wgłębnie, polecany jest do stosowania zapobiegawczego i interwencyjnego w ochronie zbóż ozimych i jarych. Zaleca się go stosować na początku wysuwania się liścia flagowego do pełni fazy kłoszenia i od początku fazy strzelania w źdźbło do fazy pierwszego kolanka, w dawce 1 l/ha.

Karolina Felczak