Agrotechnika uprawy pszenicy

uprawa pszenicy agrotechnika uprawy pszenicyPszenica jest najczęściej uprawianym gatunkiem na świecie. Areałem ustępują jej ryż i kukurydza. W Europie procentowy udział tego gatunku wynosi około 47%. Jakie są najważniejsze warunki jakościowe dla pszenicy konsumpcyjnej? Jak zaplanować siew i nawożenie pszenicy? W tym artykule znajdą Państwo odpowiedzi na te pytania.

Uprawa pszenicy w Polsce

Warunki glebowo – siedliskowe Polski dają możliwość zaspokojenia potrzeb uprawy tego gatunku na ziarno konsumpcyjne (ogólny szacowany plon wynosi 4,5 mln ton rocznie) i paszowe.  Niestety warunki klimatyczne naszego kraju nie sprzyjają produkcji zbóż jakościowych, w tym pszenicy twardej (Triticum durum).  Dlatego eksport  pszenicy nadal przewyższa 500 tys. ton rocznie.
Na rynku dostępne jest szereg odmian pszenicy różniących się pomiędzy sobą wartością technologiczną ziarna, która warunkuje przydatność do produkcji mąki o możliwie dużym wyciągu. Wiąże się to z produkcją dobrego pieczywa.

Odmiany pszenicy

Wybierając właściwą odmianę pszenicy, ściśle powiązane z rynkiem zbytu plonu na cele młynarskie należy wybierać odmiany z grupy technologicznej A, B lub E.

Podział odmian pszenicy ma pomóc w rozróżnieniu przydatności. Wyróżnia się grupy:

  • A – jakościowe charakteryzują się dość dużą odpornością ziarna na porastanie i dobrymi wartościami wypiekowym
  • B – chlebowe – ziarno tych odmian gwarantuje relatywnie wysoką przydatność do przemiału   i wypieku oraz nie wykazywać wysokiej liczby opadania
  • C – pszenice nie spełniające wymogów jakościowych
  • E – pszenice elitarne
  • K – odmiany zaliczane do tej grupy stosowane są przede wszystkim do wypieku ciastek

Wybór odmian pszenicy

Hodowla odmian pszenicy stawia sobie za cel uzyskiwania wysokiego potencjału plonotwórczego przy jednocześnie wysokiej jakości technologicznej ziarna. Dokonując wyboru odmian należy kierować się przynależnością danej odmiany do grupy technologicznej, ale jako najważniejszy parametr należy przyjąć mrozoodporność. Cecha ta warunkuje możliwość wyboru.

Niestety większość odmian pszenicy zaliczanych do grupy A charakteryzuje się dość niską mrozoodpornością, co niestety w rejonach „srogich” zim zmusza do wyboru odmian z grupy jakościowej B. Kolejną cechą jest wyleganie – oceniane w 7o skali.  Odmiany mające niski wskaźnik wymagają zastosowania regulatorów wzrostu.

Najważniejszy wpływ na otrzymanie dobrego jakościowo ziarna ma wybór odmiany, a dopiero w drugiej kolejności odpowiedni poziom nawożenia, ochrony i agrotechnika.

Warunki jakościowe dla zbóż konsumpcyjnych

Właściwy wyboru odmiany z uwzględnieniem warunków siedliskowych i glebowych oraz optymalny poziom nawożenia, agrotechniki i ochrony można liczyć na zadowalające plony. Otrzymany plon musi spełniać kilka warunków jakościowych określonych dla zbóż konsumpcyjnych takich jak:

  • Wilgotność < 15%
  • Zanieczyszczenia ogółem 6% w tym:
    • Nieużyteczna 2%
  • Szkodliwe dla zdrowia 0,5% w tym: wyrównanie ziarna 75%
    • Sporysz 0,005%

Partia materiału powinna być zdrowa, czysta, dobrze wykształcona i dojrzała, wyrównana, charakteryzująca się swoistym zapachem nie wskazujących na jego zepsucie, wolna od jakichkolwiek szkodników i chorób. Najważniejszymi parametrami jakościowymi są:

  • Zawartość białka – elementarna cecha ziarna mówiącą o jego wartości użytkowej.
  • Gęstość ziarna – wysoka gęstość ziarna (powyżej 76kg/hl) wskazuje na dobre wypełnienie wyrównanie ziarna, wysoką masę 1000 nasion a co za tym idzie duży potencjał plonu mąki.
  • Wskaźnik sedymentacji – mówi o wielkości agregatów wielocząstkowych białka, które wskazują ścisły związek z wartością wypiekową.
  • Zawartość i jakość glutenu – jest to miernik wartości wypiekowej,
  • Rozpływalność glutenu – wpływa na elastyczność ciasta.
  • Porośnięcie ziarna – chleb wypieczony z porośniętego ziarna jest lepki i kruszący się i trudny do pokrojenia; wskazana jest więc wysoka liczba opadania – powyżej 200 sekund.

Parametry świadczące o jakości wypiekowej ziarna oceniane są na 2 niezależne sposoby – w zależności od podmiotu skupu.

1. Zawartość białka – 11,5%

Wskaźnik sedymentacji – 25

2. Ilość glutenu – 26%

Rozpływalność glutenu – 11mm

uprawa pszenicy agrotechnika pszenicy
copyright BAZ

Czynniki wpływające na jakość pszenicy

Przydatność technologiczna pszenicy uzależniona jest przede wszystkim od odmiany ale także związana jest ze środowiskiem uprawy, nawożeniem, dostępnością H2O i pogodą.

Najbardziej cenne są partie ziarna zawierające 17 – 19 % białka – pszenica twarda. W Polsce średnio uzyskuje się około 12 – 13 % białka w ziarnie pszenicy jarej i około 12 w pszenicy ozimej. Obok poziomu nawożenia bardzo ważnym elementem wpływającym na gromadzenie się białka w ziarnie i na jego jakość ma rozkład opadów. Istnieje bowiem negatywna zależność pomiędzy uwilgotnieniem gleby w okresie dojrzewania a wartością technologiczną ziarna.

Reasumując, przy wyborze lokalizacji uprawy pszenicy należy brać pod uwagę gleby najlepszych kompleksów (pszenny b.dobry, dobry i żytni b.dobry).

Wybór przedplonu dla pszenicy

Pszenica ma największe wymagania przedplonowe na tle innych gatunków. Niewłaściwy dobór przedplonu powoduje obniżkę plonów w granicach 8 – 28 %. Uprawę pszenicy na cele konsumpcyjne należy lokalizować po najlepszych przedplonach np. okopowych, oleistych i strączkowych.

W związku ze wzrostem zasiewów zbóż i przypadkami uprawy zbóż w monokulturze bardzo ważne staje się dobre przygotowanie materiału siewnego (kwalifikowanego), uwzględniające zaprawę nasienną, chroniącą  rośliny dodatkowo przed zgorzelą podstawy źdźbła, właściwą ochronę fungicydową podczas wegetacji mającą na celu zabezpieczenie przed łamliwością źdźbła oraz ochronę górnego liścia i kłosa.

Porażenie roślin chorobami związanymi z niekorzystnym następstwem roślin ograniczyć można w znaczny sposób poprzez:

  • terminowe wykonanie podorywki i bronowania w celu przyspieszenie rozłożenia resztek pożniwnych, co zapobiega namnażaniu się grzybów chorobotwórczych.
  • nawożenie mineralne w zmianowaniu zwiększa aktywność biologiczną gleby.
  • właściwy dobór odmian – bardziej odpornych na patogeny.
  • wprowadzanie międzyplonów.

Dodatkowo zmniejszenie ilości wysiewu nasion, zwalczanie chwastów w terminie optymalnym w znaczny sposób ogranicza rozprzestrzenianie zgorzeli podstawy źdźbła.

Termin siewu pszenicy

Beznakładowym czynnikiem agrotechnicznym mającym wpływ na plon i jakość ziarna jest termin siewu pszenicy.

Optymalny termin siewu pszenicy ozimej wg zaleceń IUNG to 15-25 IX w Polsce północno wschodniej, 20-30IX w centralnej i 25-IX-5X w zachodniej. Optymalnym terminem siewu pszenicy jarej jest 15III-25 III  w Polsce zachodniej, 20-30III – 10 IV w części centralnej i 25 III – 10 IV w części północno-wschodniej.

Bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na plon jest też wysiew zaprawionego ziarna i zwalczanie chwastów jesienią.

Nawożenie pszenicy

Nawożenie P, K, Ca, Mg

Podstawą przy planowaniu poziomu nawożenia jest analiza chemiczna gleby, zwierająca informacje o pH oraz zasobności w fosfor (P), potas (K) i magnez (Mg).

Odczyn gleby

Efektywność wykorzystania nawożenia uzależniona jest od poziomu pH. Gdy pH wynosi 6,5 – 7 dostępność składników dla roślin jest najlepsza. Przy lekkim zakwaszeniu gleby – ph poniżej 6,5, a szczególnie przy odczynie kwaśnym – 5,5 pobieranie P, K i N jest ograniczone. W takich warunkach najważniejsze jest poprawienie warunków pH poprzez wapnowanie i uzupełnienie Mg.

Nawożenie pszenicy azotem

Przy planowaniu dawek nawożenia azotowego ważne jest oprócz uwzględnienia zasobności danego stanowiska, uwzględnienie przewidywanego plonu z 1 ha. Przykładowo plon ziarna pszenicy w wysokości 3 ton pobiera 30 kg P2O5 i 60 K2O, a plon 9 ton 90 kg P2O5 i 180 K2O.

Przyjmuje się, że przy średniej zawartości fosforu i potasu w glebie, dawki nawozów powinny pokrywać zapotrzebowanie roślin. Jeżeli natomiast zawartość jest niska, wyliczoną dawkę zapotrzebowania nawozowego zwiększyć należy o 10-20%, a w sytuacji zasobności bardzo niskiej nawet do 25% przewidywanego nawożenia.

Nawożenie azotowe właściwe w dynach warunkach siedliskowych może stymulować zwyżkę plonu o 6 – 10% a trafność jego zastosowania może przynieść kolejny wzrost o 4-15%. Dodatkowo właściwe nawożenie azotowe stymuluje otrzymanie plonu wysoko jakościowego. Przeciętnie, niezbędne nawożenie to 140-180 kg N na 1 ha.

Wzrastające nawożenie azotem liniowo podnosi zawartość białka – w tym glutenu – w ziarnie pszenicy (40 kg N powoduje wzrost o 0,5% białka). Ujemną konsekwencją krańcowego wzrostu nawożenia N jest obniżenie jakości glutenu. Fakt ten był widoczny w znaczący sposób w roku 2004. Wysokie plony i niedostatecznie zbilansowane nawożenie azotem spowodowało wiele problemów przy „utrzymaniu” parametrów glutenu  przy skupie.

Wielkość dawki azotu zależy od przewidywań co do plonu np. plon 3 ton pszenicy pobiera 70kg N, a plon 9 ton z 1 ha pobiera potrójną ilość – około 210 kg N. Ważna jest również zasobność gleby i przedplon. Wyliczając dawki nawozów azotowych uwzględnić należy fakt, że azot z nawozów mineralnych jest wykorzystywany jedynie w 60 – 70 procentach. Termin nawożenia azotowego jest czynnikiem bezpośrednio wpływającym na rozwój łanu pszenicy. 

Zalecana wielkość nawożenia azotowego wynosi :

1) dla pszenicy ozimej: w fazie ruszania wegetacji – 80kg N/ha; w fazie  krzewienie – 80 kg N/ha; dawka na kłos 60-80 kg N/ha

2) dla pszenicy jarej 80-140kg N/ha w trzech dawkach: przedsiewnie, pod uprawki wiosenne, drugą dawkę w okresie strzelania w źdźbło a trzecią w okresie kłoszenia. Element ostatni może być przeprowadzony z wykorzystaniem nawozów dolistnych w połączeniu z zabiegiem fungicydowym. Przy precyzyjnym wykonaniu zabiegu dokarmiania mikronawozami w skutek optymalizacji dawki N lub usunięcia niedoboru jednego z mikroelementów osiąga się przyrost plonu ziarna pszenicy w granicy 1-3%.

Opracował: Tomasz Krakowiak

 

Polecane artykuły: